Mecenat artystyczny ma historię prawie tak długą jak sama twórczość artystyczna, ponieważ jego początki sięgają starożytności. Jest on także istotny w kontekście matury z historii sztuki, na której od zdającego oczekuje się znajomości fundatorów najważniejszych dzieł oraz mecenasów sprawujących patronat nad twórczością wielkich artystów.

Podstawa programowa jako jeden z celów nauczania podaje: „Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki.” Jak zatem opanować te informacje – nawet nie będąc orłem z historii – i nie pogubić się w sieciach powiązań między fundatorami a twórcami sztuki? Skąd wiedzieć, które postaci historyczne są szczególnie ważne dla jej rozwoju? W poniższym wpisie znajdziesz wszystko, co trzeba wiedzieć o mecenacie artystycznym, by dobrze zdać maturę.

.

.

Mecenat artystyczny, czyli co?

Zanim zagłębimy się w meandry mecenatu artystycznego warto krótko go zdefiniować. Jest to nic innego jak wspieranie realizacji różnych przedsięwzięć artystycznych (architektonicznych, rzeźbiarskich, malarskich, ale również teatralnych, literackich itd.) przez władców lub innych członków najzamożniejszej części społeczeństwa oraz przez wszelkiego rodzaju instytucje. Najczęściej tego typu wsparcie polega na finansowaniu tych przedsięwzięć bądź zapewnianiu artystom warunków do zdobycia edukacji, stałego rozwoju, umożliwieniu ciągłości pracy twórczej.

W historii sztuki stale używa się określeń mecenas i fundator. Są to terminy, które w znacznej mierze się pokrywają. O fundatorach mówi się najczęściej w kontekście konkretnych dzieł, których powstanie zainicjował i sfinansował dany ofiarodawca, np. Karol Wielki jako fundator kaplicy pałacowej w Akwizgranie. Jednocześnie, jeśli ta sama postać roztacza szerszy patronat nad środowiskiem artystycznym w danym regionie lub ma pod swoją stałą opieką artystów mamy do czynienia z szerzej zakrojonym mecenatem. Uwaga: staraj się nie mylić pojęć – mecenas roztacza/sprawuje mecenat nad artystą.

.

Rodzaje mecenatu artystycznego

Mimo, że w ogólnym rozumieniu mecenat artystyczny kojarzy się z zamożnymi jednostkami sponsorującymi dzieła, w rzeczywistości to tylko jedno ze źródeł finansowania projektów artystycznych, zarówno dawniej jak i dziś. Oto najważniejsze rodzaje mecenatu:

Mecenat państwowy (władców) i arystokracji – państwo oraz konkretni władcy fundują ogromną liczbę dzieł na przestrzeni dziejów, co w dużej części łączy się z funkcją reprezentacyjną, propagandową i komemoratywną sztuki; od średniowiecza coraz większą rolę w rozwoju sztuki odgrywają również wyższe stany społeczne. Najpierw jest to rycerstwo (głównie w gotyku), następnie arystokraci oraz bogate i wpływowe rody (np. Medyceusze w XV- i XVI-wiecznych Włoszech) czy sarmacja (Polska okresu baroku) itd.

Mecenat kościelny – Kościół jako niezwykle wpływowa instytucja od średniowiecza do końca nowożytności stale zajmuje jedno z głównych miejsc na arenie europejskiego mecenatu; wśród dzieł fundowanych przez Kościół szczególnie ważne są fundacje papieskie na czele z działalnością tak aktywnych mecenasów jak Juliusz II, Urban VIII czy Aleksander VII, które przypadają na okres renesansu i baroku.

Mecenat mieszczański – z jednej strony jest to finansowanie dzieł z kas miejskich (mecenat miejski), szczególnie widoczne od średniowiecza, gdy nastąpił szybki rozwój wielu miast europejskich i pojawiła się potrzeba bardziej zaawansowanej architektury publicznej tj. ratusze, biblioteki itd.; z drugiej indywidualne fundacje bogatego mieszczaństwa, zwłaszcza zamożnych kupców; z tego typu mecenatem łączymy np. rozwój portretu i malarstwa rodzajowego w XVII-wiecznej Flandrii i Holandii;

 

Od połowy XIX wieku mecenat artystyczny zaczyna ulegać coraz większym przemianom. Kariery artystów nie zależą już tylko od środków finansowych i „promocji” otrzymywanej od władców czy innych bogatych mecenasów. Ma to związek z jednej strony z dominacją coraz bardziej wpływowych instytucji artystycznych, czyli akademii sztuki oraz salonów sztuki służących prezentacji najnowszych osiągnięć artystów. Z drugiej strony intensywny rozwój rynku sztuki powoduje wyłonienie się marszandów (handlarzy sztuką) i kolekcjonerów, chętnie inwestujących w twórczość, jak i w konkretne dzieła artystów, których styl wydaje się im obiecujący.

W tym kontekście należy pamiętać kluczowe nazwiska marszandów i kolekcjonerów XX-wiecznych: Ambroise Vollard, Gertrude Stein – obydwoje wspierali i kolekcjonowali artystów awangardowych, głównie kubistów, Pabla Picassa, Georges’a Braque, Juana Grisa, ale także Henriego Matisse’a czy Paula Gauguina. Inna ważna kolekcjonerka to Peggy Guggenheim, w której kolekcji znalazły się dzieła Pabla Picassa, Maxa Ernsta, Juana Miró, Giorgio de Chirico, a także rzeźby Constantina Brâncușiego.

.

Jak łatwo i skutecznie zapamiętywać fundatorów i mecenasów?

Aby ułatwić ci naukę powiązań między sponsorami dzieł i ich twórcami przygotowałam specjalną tabelę przekrojową, w której znajdziesz spisanych epoka po epoce władców, możnowładców i papieży (łącznie 42 postaci) sprawujących mecenat nad głównymi artystami swoich czasów. Nazwiska tych artystów umieściłam w drugiej kolumnie tabelki (te, które są nam znane i ważne). W trzeciej kolumnie zebrałam najważniejsze dzieła, będące owocem tego mecenatu.

Jeśli chcesz pobrać pełną tabelę zostaw swój adres email w okienku poniżej. Po zapisaniu się otrzymasz link do pobrania pliku z tabelą. Zajmie Ci to góra dwie minuty.

.

.

Tabela będzie szczególnie pomocna dla osób, które słabo orientują się w epokach i chronologii. Dzięki niej łatwo skojarzysz kto i kiedy tworzył oraz czyjemu patronatowi podlegał.

Zastrzegam jednak, że to bardzo rozwinięty, ale wciąż tylko wybór najważniejszych mecenasów, artystów (i dzieł). Najważniejszych, czyli takich, którzy mają realne szanse pojawić się na maturze. Wśród nich są oczywiście nieco bardziej i nieco mniej istotni. Do tych kluczowych zaliczamy tak wybitnych fundatorów jak np. Justynian Wielki, Ludwik XIV, Napoleon I czy Stanisław August Poniatowski oraz papieże i ród Medyceuszy. Na nich zwróć szczególną uwagę! W przypadku wielkich rodów nie zawsze trzeba znać ich konkretnych przedstawicieli, niekiedy wystarczy podać samo nazwisko.

.

Czego nie znajdziesz w tabeli

Poza licznymi fundacjami kościelnymi i mieszczańskimi, których lista byłaby niemal nieskończona, w tabeli nie znajdziesz także wielu „oczywistych” dzieł, czyli takich, gdzie nazwisko fundatora bądź rodziny, która ufundowała dzieło występuje bezpośrednio w jego nazwie. Oto kilka przykładów: gotyckie „Bardzo bogate godzinki księcia de Berry” zamówione przez Jana de Berry, renesansowy pałac Rucellai we Florencji wybudowany na zamówienie Giovanniego Rucellai (podobnie jest w przypadku większości innych pałaców i willi, a także prywatnych kaplic), niektóre obrazy, np. „Madonna kanclerza Rolina” Jana van Eycka, dzieło ufundowane przez Mikołaja Rolina itd. W tabeli nie ma także licznych faraonów egipskich oraz innych władców starożytnych, którzy budowali i fundowali dzieła „na potęgę” czy indywidualnych mecenasów XX-wiecznych, z tego względu, że tak szczegółowa wiedza nie jest do matury wymagana.

Mam nadzieję, że ten wpis oraz tabela pomogą ci skutecznie uporządkować informacje na temat mecenatu artystycznego i znacznie ułatwią przygotowania do egzaminu. Jeśli uważasz je za przydatne podeślij link do tego artykułu innym maturzystom. Z góry dziękuję za dzielenie się wiedzą!

.