Kolejna odsłona mini-słownika terminów obcych w historii sztuki, tym razem poświęcona pojęciom anglojęzycznym lub pochodzącym z języka angielskiego. Jak wiadomo, w połowie XX wieku Stany Zjednoczone stały się głównym ośrodkiem sztuki współczesnej. Po wiekach dominacji Europy, a w niej głównie Włoch i Francji, to właśnie Nowy York zaczął wyznaczać kierunek reszcie świata i tak jest właściwie do dzisiaj. Szybki rozwój często bardzo różnych tendencji w sztuce przyczynił się również do powstania nowych nurtów i coraz bardziej oryginalnych sposobów wypowiedzi artystycznej, których nazwy zwykle są zaczerpnięte z języka angielskiego. Dlatego w tym wpisie przybliżam te, których znajomość na pewno przyda Ci się na maturze.

.

action painting (abstrakcyjny ekspresjonizm) – kierunek w sztuce współczesnej rozwijający się od 1947 r., powstał w USA; postulował, że obraz nie jest skończonym dziełem, ale zapisem procesu twórczego artysty – jest to sztuka powstająca pod wpływem jego niekontrolowanych działań, pozbawiona ścisłych kryteriów tworzenia, cechująca się skrajnym subiektywizmem i dużym automatyzmem; malarstwo bardzo żywiołowe, ekspresyjne; główną techniką malarską tego nurtu był dripping zastosowany po raz pierwszy przez czołowego przedstawiciela kierunku Jacksona Pollocka;

body art (sztuka ciała) – kierunek w sztuce rozwijający się od lat 60. XX w. i stanowiący jedno ze zjawisk tzw. sztuki efemerycznej (ulotnej), w którym materiałem i środkiem ekspresji jest ciało artysty; body art realizuje się najczęściej w formie performansu [definicja poniżej] jednak w przeciwieństwie do tradycyjnego teatru artysta nie wciela się w fikcyjną postać a poprzez fizyczne auto-interwencje i eksperymentowanie z własnym ciałem dąży do samopoznania; główni przedstawiciele to np. Bruce Nauman, Chris Burden, Marina Abramović; 

color-field painting (malarstwo wielkich płaszczyzn lub malarstwo barwnych płaszczyzn) – jedna z głównych tendencji w malarstwie amerykańskim rozwijająca się po II drugiej wojnie światowej w ramach malarstwa abstrakcyjnego; jej głównym założeniem było przekonanie, że kolor jest najistotniejszym elementem dzieła a jego nadrzędnym celem jest przekazanie emocjonalnego oddziaływania barwy na odbiorcę oraz dążenie do stworzenia nieograniczonych przestrzeni; główni przedstawiciele to np. Mark Rothko, Barnett Newman;

.

.

conceptual art (sztuka konceptualna, konceptualizm – od łac. conceptus – pojęcie, spostrzeżenie) – nurt w sztuce współczesnej rozwijający się od lat 60. XX w., w którym działanie artystyczne jest sprowadzone do przekazu koncepcji myślowej drogą komunikatu słownego, wykresu, fotografii itp.; są to często teksty dotyczące samej sztuki, notatki o rozmaitych treściach; z tradycyjnego trójczłonowego powiązania: artysta – dzieło sztuki – odbiorca, konceptualizm świadomie sprowadza do minimum rolę dzieła sztuki, eliminując obiekt sztuki jako środek przekazu – następuje przeniesienie wagi i znaczenia z obiektu artystycznego na sam pomysł twórcy, jego działalność intelektualną, sensem tworzenia nie jest samo dzieło, ale proces jego powstawania, sam przebieg aktu twórczego; teoretykiem nurtu był Joseph Kosuth, inni ważni przedstawiciele to: Joseph Beuys, Roman Opałka;

dripping (ang. drip – kapać) – półautomatyczna technika malarska, polegająca na wylewaniu farby na płótno i przez jego odpowiednie pochylanie tworzeniu ściekających, nieoczekiwanych form; odmianą drippingu jest również rozchlapywanie farby za pomocą pędzla, kija lub podziurawionej puszki bez ich bezpośredniego kontaktu z płótnem; technika ta wywodzi się z coulage’u stosowanego już przez surrealistów;

environment (ang. otoczenie) – termin określający rodzaj dzieła i równocześnie działania plastycznego, polegający na zaaranżowaniu przestrzeni w taki sposób, by widz, znajdując się wewnątrz aranżacji, poddany był ze wszystkich stron zintegrowanemu działaniu bodźców plastycznych; environment pojawił się w końcu lat 50. w kręgu pop-artu; za pioniera tego typu działań artystycznych uważa się Allana Kaprowa;

.

.

happening (ang. zdarzenie) – forma wypowiedzi artystycznej powstała w l. 50 i 60. w USA, operująca ciągiem zdarzeń o częściowo zaplanowanej strukturze, otwarta na przypadek i improwizację, dążąca do wciągnięcia w akcję widza i uczynienia z niego współtwórcy wydarzenia; często operuje elementami widowiska parateatralnego, muzyką itp.; kieruje nim „struktura podziałowa” zakładająca równoczesne dzianie się kilku niezależnych i niczym nie powiązanych wątków; cechą charakterystyczną happeningu jest to, że jest wydarzeniem jednorazowym, niepowtarzalnym; głównymi twórcami byli Allan Kaprow i John Cage;

kinetic art (sztuka kinetyczna – od gr. kinēma – ruch) – kierunek w sztuce współczesnej obierający za centralny punkt zainteresowania zagadnienie ruchu – rzeczywistego lub pozornego; jednym z prekursorów był Alexander Calder, który od lat 30 XX w. roku tworzył tzw. „mobile” – lekkie rzeźby z metalu poruszające się pod wpływem wibracji powietrza lub zmiany temperatury; kinetic art często jest traktowany jako rzeźbiarski odpowiednik op-artu;

land art (sztuka ziemi) – kierunek w sztuce powstały w latach 60. XX w. (jego największy rozwój przypada na lata 70.), w którym obszarem działania jest teren, przestrzeń ziemi, czyli środowisko naturalne; działania tego rodzaju wiążą się nieodłącznie z ingerencją w pejzaż, przekształceniem jego fragmentu, lub wykorzystaniem naturalnych procesów takich jak np. czynniki atmosferyczne dla stworzenia obiektu o charakterze artystycznym; większość interwencji w ramach land artu jest czasowa i zalicza się również do zjawisk sztuki efemerycznej; ważni przedstawiciele land artu to Robert Smithson i Christo;

.

.

minimal art (sztuka minimalna, minimalizm) – nurt w sztuce współczesnej rozwijający się od lat 60. XX w. dążący do oczyszczenia jej ze zbędnych elementów poprzez stosowanie wyłącznie elementarnych form geometrycznych, głównie prostopadłościennych brył, którymi zapełniano przestrzeń wystawową; minimalizm jest często interpretowany jako reakcja artystów amerykańskich na emocjonalność sztuki abstrakcyjnego ekspresjonizmu; występuje głównie w rzeźbie, w malarstwie jest równoznaczny z prostotą i płaszczyznowością; ważni przedstawiciele: Robert Morris, Donald Judd;

op-art (od optical art – sztuka optyczna/wizualna) – rodzaj sztuki abstrakcyjnej, rozwijającej się głównie w latach 50. i 60. XX w., wykorzystującej w praktyce zjawiska optyczne; wywodzi się z rygorystycznej abstrakcji geometrycznej oraz doświadczeń nad analizą właściwości światła i barw; głównym punktem zainteresowania op-artu są złudzenia optyczne, falowanie, migotanie, pulsowanie płaszczyzn i układów kompozycyjnych, przedmiotem zainteresowania artysty są tu fizjologiczne właściwości oka ludzkiego i jego reakcja na dzieło operujące formami optycznymi; główni przedstawiciele to: Victori Vasarely, Bridget Riley;

performance – rodzaj działań efemerycznych wykonywanych przez artystów w obecności widzów; częstym elementem performance’u są działania parateatralne, przybierające formę zdarzeń o zaplanowanej strukturze i przebiegu czasowym; w odróżnieniu od happeningu artysta wykonujący performance najczęściej nie dąży do włączenia widzów do akcji; performance był stosowany jako środek wyrazu artystycznego od pocz. lat 50; wybitni twórcy w tej dziedzinie to m. in.: Yves Klein, Joseph Beuys, a w Polsce Jerz Bereś;

 

.

pop-art (ang. popular art – sztuka popularna) – kierunek sztuki współczesnej powstały w Anglii i Stanach Zjednoczonych na początku lat 60. XX w.; w połowie lat 60. osiągnął szczyt rozwoju i popularności; pop-art nie ma jednolitych cech kierunku artystycznego a jedynym elementem wspólnym jest wykorzystywanie lub odwołania w dziełach do przedmiotów codziennego użytku i przemysłu, np.: butelki po coca-coli, puszki po konserwach; jest to sztuka powszechna, mająca na celu docieranie do jak najszerszego grona odbiorców, posługująca się bardzo różnorodnymi technikami, np. montaż, serigrafia, environment, instalacja; główni przedstawiciele: Richard Hamilton, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Robert Rauschenberg;

ready-mades (ang. przedmioty gotowe) – gotowe, fabryczne przedmioty podniesione do rangi sztuki przez artystę, który pozbawia je zwykłej racjonalności i użyteczności przez umieszczenie w nowym, artystycznym kontekście, np. wystawienie w galerii lub muzeum; w ten sposób następuje przeniesienie ciężaru zainteresowania z techniki na ideę artysty; termin ten został wymyślony przez dadaistę Marcela Duchampa, pierwszym ready-made było jego „Koło rowerowe”; ten typ działania był również popularne w latach 60. w kręgu pop-artu;

.

Definicje przytoczone za lub sporządzone na podstawie Słownika terminologicznego sztuk pięknych, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2007.

.