W trzeciej części cyklu „Epoka pod lupą” zapraszam do przyjrzenia się rozwojowi sztuki w okresie nowożytności, którą liczymy od XV wieku do mniej więcej połowy XIX wieku. W tym czasie w historii sztuki pojawiło się kilka dużych stylów tj. renesans, barok i klasycyzm oraz mniejszych tendencji lub kierunków na czele z manieryzmem, rokokiem i romantyzmem. Poniżej znajdziesz oś czasu z zebranymi najważniejszymi informacjami o każdym z nich.

W przeciwieństwie do średniowiecza zdominowanego przez religię nowożytność cechuje się większym zróżnicowaniem pod względem inspiracji i źródeł, z których czerpała sztuka tego okresu. Mimo to, możemy wyróżnić kilka bardziej uniwersalnych cech, głównie związanych z panującym wówczas w Europie światopoglądem, które wpłynęły na kształt twórczości artystycznej w regionie.

1. Humanizm – zwrot ku człowiekowi

Narodziny renesansu w sztuce mają bezpośredni związek z odejściem od średniowiecznego teocentryzmu (światopoglądu stawiającego w centrum Boga) na rzecz humanizmu, który całą uwagę skoncentrował na człowieku. Artyści zaczęli się interesować człowiekiem i jego otoczeniem we wszelkich możliwych aspektach, co poskutkowało m.in. doskonałym odwzorowaniem anatomii i proporcji przedstawianych w sztuce postaci, lepszym oddawaniem ich przeżyć i emocji, a także wprowadzeniem rozbudowanego pejzażu w malarstwie i płaskorzeźbie (w tym również osadzaniem scen biblijnych czy mitologicznych w rodzimym krajobrazie). Szeroko pojęty mimetyzm, czyli dążenie do jak najlepszego przedstawienia ludzkiego ciała i natury, który był niezwykle ważny w okresie starożytności, powrócił w renesansie i na stałe zagościł w sztuce.

Zwrócenie się ku człowiekowi widać także w architekturze nowożytnej, kiedy to mocno rozwinęło się budownictwo mieszkalne uwzględniające wygodę człowieka. Zaczęto wznosić budowle wciąż reprezentacyjne, ale w nieco mniejszej skali, bardziej funkcjonalne, np. twórczość Andrei Palladia i jego naśladowców.

Style i kierunki takie jak renesans, klasycyzm czy akademizm skupiały się przede wszystkim na studiowaniu anatomii postaci, często uciekając się do maksymalnej ich idealizacji. Z kolei barok i romantyzm dawały przede wszystkim pole do ekspresji emocji jednostki, choć niekiedy w skrajnie różnych kontekstach, np. barokowe ekstazy świętych vs romantyczne portrety i sceny historyczne pełne dramatyzmu.

.

2. Wpływ wydarzeń historycznych i wielkich jednostek na sztukę

Nowożytność to okres, w którym Europa nieustannie przechodziła liczne przemiany polityczne, społeczne i gospodarcze. Wiele kluczowych wydarzeń historycznych tego okresu mocno odbiło się na sztuce, niekiedy całkowicie zmieniając jej tory. Ucząc się nowego okresu zawsze zwracaj uwagę na to, co ważnego działo się wtedy w danym regionie i kto w nim wówczas panował. Poniżej streszczę kilka wydarzeń i postaci szczególnie istotnych dla rozwoju sztuki nowożytnej.

Kolebką sztuki renesansowej jest Florencja, która dała możliwość rozwoju wielu artystom, dzięki ogromnym wpływom bogatego rodu Medyceuszy pełniącego również rolę mecenasa sztuki. To niezwykle istotne, by pamiętać o dużym znaczeniu tego florenckiego rodu dla ukształtowania się sztuki tego okresu. Z kolei polski renesans swój ogromny rozwój zawdzięcza dynastii Jagiellonów i ich związkom oraz intensywnej wymianie kulturowej i artystycznej z Włochami. We Francji mecenat króla Franciszka I umożliwił pojawienie się manieryzmu w jednej z jego najbardziej wytwornych wersji, czyli rozwój tzw. szkoły z Fontainebleau.

Narodziny baroku są mocno połączone z reformacją w Kościele Katolickim i podziałem Europy na katolicką i protestancką, co wpłynęło m.in. na pojawienie się nowych tematów w sztuce Europy północnej. W krajach katolickich sztuka została po raz kolejny, od czasów średniowiecza, zaprzęgnięta do wpierania Kościoła i rozbudzania żarliwości religijnej wśród wiernych. Dodatkowo we Francji duży wpływ na kształt sztuki miała władza państwowa a konkretnie rządy Ludwika XIV i ustrój, który wprowadził – absolutyzm. Spora część sztuki w tym kraju była wówczas nakierowana na budowanie i promowanie jego potęgi.

Styl klasyczny natomiast był mocno związany z filozofią Oświecenia i zwróceniem się Europy w stronę nauki, rozumu i racjonalności. Dodatkowo we Francji to okres burzliwych przemian, m.in. Wielkiej Rewolucji Francuskiej, dyrektoriatu a następnie rządów Napoleona I, którego wpływ na sztukę jest bardzo namacalny, ponieważ za jego panowania wykształcił się tzw. styl cesarstwa (empire). W Polsce rozwój klasycyzmu był również mocno związany z panowaniem Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pełną listę najważniejszych mecenasów sztuki znajdziesz we wpisie: Mecenat artystyczny – fundatorzy, twórcy i dzieła.

To tylko kilka najważniejszych informacji dotyczących kontekstu historyczno-społecznego, pamiętaj jednak, że jest on niezwykle ważny, zwłaszcza przy pisaniu wypracowania. Więcej o roli wydarzeń historycznych w historii sztuki znajdziesz tutaj.

.

3. Inspiracje przeszłością i innymi kulturami

W nowożytności artyści chętnie sięgali do stylów wcześniejszych, aby czerpać z nich wzorce formalne i inspiracje, np. renesans odwoływał się do antyku a klasycyzm sięgał do form sztuki starożytnej Grecji i Rzymu właśnie za pośrednictwem renesansu. Ogromnym źródłem inspiracji w romantyzmie było z kolei średniowiecze, z naciskiem na gotyk, który romantykom wydawał się tajemniczy i fascynujący. Na przełomie nowożytności i nowoczesności rozwinął się także historyzm i eklektyzm w architekturze będący mieszanką wzorców pochodzących z epok przeszłych a w przypadku tego drugiego również z obcych kultur, np. Pawilon Królewski w Brighton.

Jeśli chodzi o inspirowanie się odległymi kulturami w okresie klasycyzmu i romantyzmu szczególnie widoczne zaczęły być tendencje orientalistyczne – fascynacja orientem obecna głównie w malarstwie w przedstawieniach fantazyjnie ubranych odalisek czy tureckich łaźni, jak w wielu obrazach Ingresa, a potem Delacroix’a.

.

4. Kunsztowność i początki eksperymentów formalnych

W okresie nowożytności artyści stawiali sobie coraz większe wyzwania związane z doskonaleniem formy dzieł, co szczególnie dobrze widać m.in. w manieryzmie rozwijającym się w kręgu dworskim w XVI wieku, gdzie najwyższa gracja, kunsztowność i wytworność stanowiły główny cel twórczości artystycznej.

Podobnie rokoko, mimo dużo bardziej rodzajowej, często frywolnej tematyki, dążyło do dużej dekoracyjności, dbałości o detale i lekkości emanującej z pastelowej gamy barw oraz wrażeniowego sposobu malowania.

Podczas gdy kierunki takie jak klasycyzm czy akademizm uprzywilejowywały tradycyjne podejście do sztuki, zwłaszcza malarstwa, w którym liczy się doskonały rysunek i powaga podejmowanego tematu, inne z kolei coraz odważniej eksperymentowały z formą. Barok skupiał się na świetle i jego maksymalnym wykorzystaniu w budowaniu ekspresji dzieła. Natomiast romantyzm wyzwalał emocje za pomocą wyrazistej plamy barwne oraz coraz to bardziej śmiałego i widocznego w dziele duktu pędzla.

Eksperymenty te były następnie kontynuowane przez artystów drugiej połowy XIX wieku i to właśnie one spowodowały, że sztukę tego okresu będzie się już określać mianem nowoczesnej, a nie nowożytnej.

Znajomość powyższych tendencji w sztuce nowożytnej pozwoli ci lepiej opisać dzieła z tej bogatej i niezwykle zróżnicowanej epoki. Staraj się zawsze zwracać uwagę na wymienione elementy kontekstu i formy a twoje analizy i wypracowania staną się dużo lepsze.

***

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat wspomnianych nurtów w sztuce nowożytnej zachęcam cię do skorzystania z Vademecum „Matura z historii sztuki”, w którym każdy ze stylów z tego okresu został dogłębnie omówiony w oddzielnej prezentacji bądź do nauki z moim kursem online „Historia sztuki w pigułce”. To kompleksowy kurs wideo (łącznie 55 godzin zajęć), który pozwoli ci przyswoić i uporządkować wiedzę ze wszystkich epok, tak jakbyś brał(a) udział w zajęciach indywidualnych ze mną. Dodatkowo uczestnicy kursu otrzymują dostęp do 2 webinarów na temat chronologii historii sztuki i analizy architektury.

 

.