Zaczynamy nowy cykl artykułów, którego celem jest przybliżenie kontekstu rozwoju form artystycznych w każdym z pięciu dużych okresów historii sztuki (starożytność, średniowiecze, nowożytność, nowoczesność i współczesność). Z tego cyklu dowiesz się jakie czynniki najsilniej wpływały na sztukę w danej epoce. Będą to czynniki, które należy uwzględnić przy pisaniu ewentualnego wypracowania na temat zjawisk z tego okresu lub zahaczających o niego. Potraktuj tę serię wpisów jako coś, co ułatwi ci widzenie zależności między dziełami z tej samej epoki, choć być może z odległych względem siebie kręgów kulturowych lub kierunków. Za każdym razem nakreślę to, co najbardziej charakterystyczne, zwracając uwagę na cechy wspólne sztuki danego okresu, ale też wskazując istotne różnice.

Na pierwszy ogień idą prehistoria i starożytność.

Jakie kultury zaliczamy do tego okresu i czym się one charakteryzują? Spójrz najpierw na oś czasu. Nie jest to precyzyjna oś chronologiczna, taką znajdziesz w tym wpisie. Chodzi jedynie o odtworzenie ogólnej kolejności zjawisk.

Pod każdym z wymienionych kręgów kulturowych wypisałam po kilka haseł odnoszących się do charakteru powstającej w nich sztuki. Zastosowałam również kod kolorystyczny, który podkreśla pewne podobieństwa między twórczością artystyczną podanych regionów bądź okresów. Oto główne czynniki wpływające na rozwój sztuki prehistorycznej i starożytnej:

.

1. Wpływ położenia geograficznego i warunków zewnętrznych

To, że położenie geograficzne oraz warunki w jakich żyje dana społeczność są niezwykle istotne dla rozwoju sztuki w tym regionie jest oczywiste, może się wręcz wydawać banalne. Czy potrafisz jednak jasno wskazać jakie czynniki wpływały na rozwój jakich form w jaki konkretnie sposób? Z wieloletniego doświadczenia w nauczaniu historii sztuki wiem, że nie dla wszystkich jest to takie proste. Podam ci kilka przykładów:

Prehistoria: paleolit → człowiek prowadzi koczowniczy tryb życia → wytwarza głównie to, co może przenieść ze sobą z miejsca na miejsce → powstaje liczna drobna rzeźba kultowa (oraz malowidła naskalne tam, gdzie aktualnie przebywa wędrując);

Starożytny Egipt: położenie Egiptu wzdłuż i w delcie Nilu oraz zasobność jego terenów w złoża skalne i kurszce → Egipcjanie mają dostęp do licznych i bardzo zróżnicowanych surowców m.in. piaskowca, złota, kamieni szalechtnych i półszlachetnych → powstają monumentalne budowle i niezwykle dekoracyjne posągi bogów oraz władców;

Sztuka egejska: Kreta → położenie na wyspie odseparowanej od innych terytoriów morzem pozwala jej mieszkańcom skoncentrować się na innych celach niż obronność → powstaje sztuka lekka, pełna gracji, niezwykle dekoracyjna o tematyce rodzajowej, np. freski w pałacu w Knossos;

Hellada (Mykeny) → połączenie półwyspu Peloponez z Grecją właściwą za pomocą Przesmyku Korynckiego jest jednym z głównych czynników wpływających na większe skupienie mieszkańców tych terenów na obronności → podporządkowanie sztuki (zwłaszcza architektury) funkcji obronnej, formy prostsze, mniej dekoracyjne itd.

To tylko kilka zależności, i to przedstawionych w sporym uproszczeniu, między położeniem geograficznym, zasobami a gospodarką, które niewątpliwie wywarły znaczny wpływ na kształt sztuki w każdej z przywołanych kultur. To bardzo ważne, by zwracać uwagę na te zależności, gdy poznajesz nową epokę. Dzięki temu lepiej zrozumiesz, a co za tym idzie, bardziej precyzyjnie opiszesz pochodzące z niej dzieła.

.

2. Kluczowa rola religii politeistycznych

Zarówno w okresie prehistorii, jak i we wszystkich kulturach starożytnych wierzenia i oddawanie czci bogom odgrywają zasadniczą rolę w życiu plemion bądź całych społeczeństw. Ma to naturalnie istotny wpływ na sztukę, której znaczna część służy umacnianiu religii i jest wytwarzana w kontekście sprawowanych obrzędów czy rytuałów. Dzieła o funkcji magicznej lub kultowej/sakralnej powstają od zarania dziejów. Poczynając od prehistorycznych idoli, tj. paleolityczna Wenus z Willendorfu, przez wizerunki bogów egipskich po monumentalne posągi greckie (np. Atena Partenos lub Zeus Olimpijski) i rzymskie, twórcy ciągle poszukują nowych form, by stworzyć jak najdoskonalsze wyobrażenia czczonych przez ludzkość bóstw. W tym okresie występują również liczne przykłady dzieł o charakterze wotywnym, stworzonych, aby podziękować bogom za pomoc lub opiekę. Formy jakie przyjmuje tego rodzaju sztuka mogą być również bardzo zróżnicowane od małych płytek dekorowanych płaskorzeźbą po monumentalne ołtarze architektoniczne. Jako ćwiczenie zachęcam cię do przemyślenia tej różnorodności wizerunków i przedstawień religijnych w perspektywie potencjalnego tematu wypracowania maturalnego.

Jeśli chodzi o architekturę sakralną, prehistoryczne i starożytne budowle to także zbiór niezwykle zróżnicowanych konstrukcji, które w większości łączy monumentalizm bryły oraz wyraźne dążenie do symbolicznego wyodrębnienia przestrzeni sacrum, czyli samej świątyni, od profanum – wszystkiego, co poza nią. Stąd na przykład wydzielanie tej przestrzeni za pomocą kamiennych kręgów (Stonehenge), wysokich podbudów (piętrzące się mezopotamskie zigguraty, greckie świątynie na krepidomie, rzymskie budowle na podium) oraz hierarchizacja pomieszczeń, której najbardziej dobitnym przykładem są świątynie egipskie budowane od okresu Nowego Państwa.

.

3. Dominacja silnej jednostki

Większość kultur starożytnych łączy też dominacja silnej jednostki skutkująca wyraźnym powiązaniem sztuki z władzą i/lub panującym ustrojem. Zwłaszcza w kulturach mezopotamskich, jak również w kulturze egipskiej i rzymskiej te tendencje są wyraźnie widoczne a sztuka w dużej mierze pełni funkcję propagandową i gloryfikacyjną. Jej celem jest podkreślanie wyjątkowości władcy przedstawianego jako wybrańca bogów, podtrzymywanie jego dominacji i umacnianie systemu politycznego opartego na ścisłym zhierarchizowaniu społeczeństwa. Temu właśnie służył kanon egipski oraz posągi przedstawiające faraona często w otoczeniu bóstw. Bardzo podobny cel miały również dużo bardziej realistyczne w formie, ale wciąż pełne powagi, siły i dostojeństwa, wizerunki rzymskich cesarzy ukazywanych w pozie mówcy lub konno na wysokich postumentach. Pamiętaj, aby ucząc się nowych epok zwracać uwagę na to jak te same typy przedstawień zmieniają się formalnie z okresu na okres, jednocześnie kontynuując pewne większe tradycje tj. tradycja pomnika reprezentacyjnego, czy ogólnie tradycja dzieł sztuki o charakterze propagandowym lub komemoratywnym. To najlepszy sposób, by dostrzec ewolucję form artystycznych w dłuższej perspektywie.

Można by oczywiście znaleźć kilka innych tendencji obecnych w sztuce prehistorycznej i starożytnej, ale te opisane powyżej są niewątpliwie najbardziej powszechne i patrząc na maturę strategicznie, ich znajomość przyda ci się najbardziej. Zapamiętując te informacje zyskujesz klucz do tej epoki, który może okazać się szczególnie pomocny przy wypracowaniu maturalnym!

***

Jeśli chcesz poznać wszystkie te zagadnienia bardziej szczegółowo a do tego nauczyć się sprawnie zestawiać i porównywać między sobą dzieła starożytne oraz z innych okresów sprawdź mój przekrojowy kurs online „Historia sztuki w pigułce”, w ramach którego w 22 lekcjach (łącznie 55 godzin zajęć) szczegółowo omawiam wszystkie przemiany historii sztuki ze zwróceniem uwagi na najlepiej ilustrujące je dzieła. Dodatkowo uczestnicy kursu otrzymują dostęp do 2 webinarów na temat chronologii historii sztuki i architektury. Aby dowiedzieć się więcej na temat kursu kliknij tutaj. Zapraszam!

.