historia sztuki emballage Christo

Mini-słownik terminów obcych w historii sztuki – język francuski

Język francuski jest w historii sztuki prawie tak popularny co włoski. W dużej mierze wynika to z faktu, że od okresu klasycyzmu aż do końca XIX wieku to właśnie Francja była miejscem najbardziej intensywnego rozwoju niemal wszystkich dziedzin sztuki i narzucała artystyczne tendencje innym krajom europejskim. Zwłaszcza w malarstwie, rzemiośle artystycznym i modzie mamy dziesiątki pojęć wywodzących się z języka francuskiego lub do dziś funkcjonujących tylko w oryginalnej francuskiej formie. Oczywiście nie wszystkie z nich należy znać do matury (i całe szczęście), ale są takie terminy, bez których trudno się obejść. Poniżej lista tych najważniejszych i najczęściej używanych.

.

art informel (sztuka bezkształtna) – termin stworzony w początkach lat 50. XX wieku na opisanie malarstwa abstrakcyjnego, w którym skojarzenia figuralne lub geometryczne ustępują na rzecz spontanicznych, bezforemnych układów kompozycyjnych, infromel był wiodącym nurtem sztuki europejskiej tego okresu, paralelnym wobec amerykańskiego abstrakcyjnego ekspresjonizmu; abstrakcja bezforemna sprowadzała się do odrzucenia wszelkich stałych reguł kompozycji na rzecz całkowitej spontaniczności jako bezpośredniego zapisu gestu artysty; terminem tym określa się twórczość takich artystów jak J. Fautrier, J. Dubuffeta, G. Mathieu; w Polsce uprawiany przez T. Kantora; zbliżonym określenie jest powstały nieco później taszyzm (od fr. la tache – plama);

Art Nouveau (dosł. nowa sztuka) – francuskie określenie secesji; kierunek w sztuce ostatniego dziesięciolecia XIX i pierwszej dekady XX wieku, wywodzący swoją nazwę od typowego dla niego oderwania się od akademickich i historyzujących tendencji sztuki XIX wieku;

assemblage (fr. gromadzenie, pol. asamblaż) – dzieła powstałe ze złożenia fragmentów trójwymiarowych przedmiotów połączonych na płaszczyźnie lub w przestrzeni; termin został użyty po raz pierwszy przez J. Dubuffeta w 1950; jako sposób działania artystycznego assemblage wywodzi się z kolażu;

collage (fr. naklejanie, oklejanie papierem, pol. kolaż) – technika polegająca na zestawieniu na płaszczyźnie wycinków różnych materiałów w zamierzoną całość kompozycyjną za pomocą klejenia, spawania i inych metod montażu; jako pierwsi zastosowali go kubiści: P. Picasso, G. Braque, J. Gris w formie papier collé; przejęli od nich tę ideę i rozwinęli dadaiści i surrealiści; dalszy rozwój collage prowadził do przestrzennego rozbudowania w assemblage;

.

Collage historia sztuki matura

Georges Braque „Martwa natura na stole: Gillette”, collage (kolaż), 1914

.

coulage (fr. toczenie/ ściekanie [farby]) – technika malarska polegająca na toczeniu rzadkiej farby po płótnie przez odpowiednie nachylenie powierzchni, bardzo zbliżona do stosowanego przez np. J. Pollocka drippingu; stosowana już przez surrealistów;

cour d’honneur (fr. dziedziniec honorowy) – reprezentacyjny dziedziniec poprzedzający pałac, często występujący w popularnym w baroku i klasycyzmie typie założenia entre cour et jardin (patrz niżej);

emballage (fr. opakowanie, pol. ambalaż) – typ działania artystycznego, rozpowszechniony w latach 60. XX w., polegający na tworzeniu obiektów sztuki o wyglądzie przedmiotów opakowanych; u schyłku lat 60. emballage rozwijało się w manifestacyjne, z pozoru paradoksalne, gesty opakowywania olbrzymich elementów przestrzennych, wiążąc się z nurtem sztuki ziemi i sztuki efemerycznej, najbardziej znanym twórcą emballage był Christo; w Polsce stosował go Tadeusz Kantor;

empire (fr. cesarstwo) – styl cesarstwa, późna odmiana klasycyzmu ukształtowana we Francji w latach 1800-1815 i związana przede wszystkim z okresem panowania Napoleona I; architekturę i wystrój wnętrz tego okresu cechował, w odróżnieniu od poprzednich faz rozwojowych klasycyzmu, większy wpływ sztuki greckiej, szczególnie silne powiązanie ze sztuką rzymską oraz duża liczba motywów egipskich, spopularyzowanych w Europie po egipskiej wyprawie Napoleona; ogólną tendencją było dążenie do zmonumentalizowania bryły budynku, ścisłej symetrii i surowości form architektonicznych przy dużej ilości elementów dekoracyjnych: przedstawień figuralnych, symboli i atrybutów władzy oraz bogatej ornamentyki;

en face, en pied, en trois quarts – określenia sposobu pokazania postaci w stosunku do patrzącego; en face – na wprost; en pied – w całej postaci; en trois quarts – w trzech czwartych;

en grisaille (fr. w odcieniach szarości) – malowidło monochromatyczne naśladujące płaskorzeźbę lub rzeźbę czy sztukaterię, wykonane tylko kolorem szarym w różnych odcieniach (do białego włącznie); malowidła en grisaille rozpowszechniły się w Holandii w XVII, we Francji w XVIII w., zbliżonym określeniem jest en camaïeu oznaczające malowidło, w którym używa się tylko jednego koloru w różnych odcieniach (za wyjątkiem szarego zarezerwowanego dla grisaille);

.

historia sztuki terminologia

rycina przedstawiająca pałac w Wersalu – założenie w typie entre cour et jardin (barok)

.

entre cour et jardin (fr. między dziedzińcem i ogrodem) – typ założenia architektonicznego ukształtowany we Francji w XVII w., w którym główny budynek leżał na osi między dziedzińcem honorowym (cour d’honneur) a ogrodem znajdującym się na tyłach pałacu; założenie to odznaczało się ścisłą symetrią i wielką skalą; pałac składał się z korpusu głównego – często ze środkowym ryzalitem – oraz z przylegających do niego pod kątem prostym skrzydeł, między którymi znajdował się dziedziniec reprezentacyjny; w tym typie powstał pałac w Wersalu;

frottage (fr. pocieranie, pol. frotaż) – technika rysunkowa polegająca na pocieraniu grafitem kartki papieru położonej na fakturalnie ukształtowanych powierzchniach różnych materiałów, jak drewno, kamień i inne; stosowana np. przez surrealistów;

fumage (od fr. fumée – dym, sadza) – technika malarska polegająca na brudzeniu podobrazia kopcem świecy lub rozdmuchiwaniu mokrej farby po jego powierzchni, również popularna wśród twórców z kręgu surrealistów;

portes-fenêtres (dosł. drzwi-okna) – okna w rozmiarze drzwi, sięgające od podłogi niemal do sufitu, rozpowszechnione w sztuce nowożytnej, zwłaszcza w reprezentacyjnych pałacach barokowych, popularne również w klasycyzmie;

rocaille (fr. muszla) – ornament charakterystyczny dla rokoka, o fantazyjnej asymetrycznej i nieregularnej formie, płynnych i strzępiastych konturach, imitujący kształty stylizowanych małżowin, muszli (stąd bywa nazwany czasem ornamentem muszlowym);

trompe-l’œil (od fr. tromper l’œil – oszukać oko) – sposób malowania wywołujący złudzenie trójwymiarowości, podczas gdy w rzeczywistości chodzi o przedstawienie na dwuwymiarowej powierzchni; jest to malarstwo dające iluzję rzeczywistości;

.

HISTORIA SZTUKI MATURA VADEMECUM KOMPENDIUM REPETYTORIUM TESTY

.

A oto kilka nazw i pojęć, które mają swoje polskie wersje, ale pochodzą od słów francuskich. Poznanie ich źródłosłowu może ułatwić Wam zapamiętanie ich znaczenie i zrozumienie dlaczego odnoszą się do danego rodzaju sztuki lub ugrupowania artystycznego.

awangarda (fr. avant-garde – staż przednia) – termin stosowany obecnie w dwojakim znaczeniu: szerszym – na oznaczenie wszelkiej twórczości nowatorskiej, oraz węższym, które określa sztukę wschodniej i środkowej Europy (a także pewne środowiska zachodniej Europy), począwszy od końcowych lat I wojny światowej do połowy lat 20. XX w. włącznie; awangarda jest bardziej postawą artystyczną czy też formacją, niż sztuką rozumianą w kategoriach stylistycznych, gdyż w ramach jej funkcjonowały obok siebie rozmaite kierunki artystyczne, m.in.: dadaizm, konstruktywizm, neoplastycyzm, suprematyzm; termin odnosi się do faktu, że tworzą ją artyści, który wiodą prym, przecierają szlaki w danym kierunku;

cloisonizm (od fr. techniki zdobniczej cloisonné) – technika malarska polegająca na zastosowaniu szerokiej i płasko kładzionej plamy czystego koloru, otoczonej mocnym, ciemnym konturem, w efekcie nadającym kompozycji dużą linearność; technika, która dała jej nazwę, polegała na oddzielaniu poszczególnych elementów zdobniczych za pomocą cienkich blaszek lub drutów; cloisonizm był stosowany m. in. przez Paula Gauguina, Émile’a Bernarda i Paula Sérusiera oraz twórców skupionych wokół szkoły z Pont-Aven;

dywizjonizm (od fr. division – podział) – technika malarska polegająca na kładzeniu obok siebie drobnych, nieregularnych plam czystych, jasnych kolorów, łączących się w oku widza w większe płaszczyzny barwne; wynaleziona i stosowana przez impresjonistów

ekspresjonizm (od fr. expression – ekspresja) – kierunek w sztuce i literaturze występujący w 1 ćwierci XX wieku, wyrastający ze źródeł filozofii mistyczno-metafizycznej i spirytualistycznej, niepokoju wojny, niestabilności politycznej, także z XIX-wiecznego symbolizmu, stawiający na ekspresje uczuć i przeżyć artysty za pomocą radykalnej formy i intensywnej kolorystyki dzieła;

fowizm (od fr. les fauves – dzikie zwierzęta, bestie) – kierunek ekspresyjnego koloryzmu rozwijający się we Francji na początki XX w., powstał w 1905 r. z inicjatywy artystów o analogicznych poglądach i dążeniach artystycznych; twórcą był Henri Matisse, nazwę nadał krytyk sztuki Louis Vauxcelles;

impresjonizm (od fr. impression – impresja) – kierunek w sztuce w latach 70. i 80. XIX w. głównie we Francji, którego reprezentanci dążyli do uchwycenia chwili, ulotnych momentów, impresji z życia codziennego;

kubizm (od fr. cube – sześcian, kostka) – kierunek w malarstwie XX w. zapoczątkowany ok. 1907 r. we Francji przez Pabla Picassa i Georges’a Braque’a; nazwę stworzył krytyk Louis Vauxcelles, jego celem było wprowadzenie do malarstwa trzeciego wymiaru, analiza obiektu jako bryły i jego relacji z innymi bryłami w przestrzeni;

.

historia sztuki matura terminologia

Georges Seurat, Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte (1884) – neoimpresjonizm, technika puentylizm/pointylizm

.

puentylizm/ pointylizm (od fr. pointiller – kropkować, punktować) – technika malarska polegająca na równomiernym pokrywaniu powierzchni obrazu drobnymi, regularnymi punktami czystej farby tak, by odpowiednio zlały się w oku widza w jednolity obraz; zakomponowanie plamek koloru bywało ściśle obliczane w stosunku do ich wielkości; technika stosowana głównie przez neoimpresjonistów;

surrealizm (od fr. surréel – nadrealny/ nadrzeczywisty) – kierunek w sztuce ukształtowany około l. 20 XX w., głównie we Francji, powstał na podłożu filozoficznym i psychologicznym; przeciwstawiał się normom społecznym i racjonalizmowi; inspirację dla artystów stanowiły zjawiska „nadrealne” – sny, halucynacje, odmienne stany podświadomości, przypadkowe skojarzenia i sytuacje, spontaniczne działania etc.; surrealizm postulował pełne wyzwolenie człowieka;

tapiseria (fr. tapisserie od tapis – dywan) – wielobarwne tkaniny dekoracyjne z przedstawieniami figuralnymi, krajobrazowymi (werdiury) i heraldycznymi; służyły do dekoracji ścian; w technice tapiserii wykonywano także obicia na meble, ornaty itp.;

taszyzm (od fr. tâche – plama) – odmiana informelu (patrz: art informel);

witraż (od fr. vitrer – oszklić) – technika malarska zaliczana do malarstwa monumentalnego; znana była w starożytności, rozpowszechniła się w średniowieczu; jej rozkwit przypada na XIII w. we Francji; jest to kompozycja wykonana z barwnego szkła – figuralna lub ornamentalna, złożona z kawałków szkła łączonych ramkami ołowianymi i osadzanych między żelaznymi sztabami, dzielącymi je na kwatery, stanowi wypełnienie otworu okiennego;

.

Definicje przytoczone za lub sporządzone na podstawie Słownika terminologicznego sztuk pięknych, Wyd. PWN, Warszawa 2007.

Zdjęcie główne: Christo, Pont Neuf w Paryżu (1985) – emballage, autor: Bettmann

.