Jednym z największych problemów maturzystów uczących się historii sztuki jest przyswojenie dziesiątków nowych terminów, właściwych tylko dla tej wąskiej dziedziny, bez których nie sposób skutecznie opisać większości dzieł. Zadanie to staje się jeszcze trudniejsze, gdy wspomniane terminy pochodzą z innych języków, np. dla kogoś kto nie zna francuskiego banalne określenie w tym języku może okazać się sporą barierą, gdy trzeba będzie je zapamiętać a potem zastosować na maturze. Podobnie z językami starożytności tj. łacina czy starożytna greka.

Dlatego postanowiłam pomóc Wam rozwiązać ten problem raz na zawsze i zgromadzić najważniejsze wyrażenia oraz terminy obcojęzyczne w jednym miejscu. Będzie to mini-cykl, w którym sięgniemy po kilka języków dominujących w historii sztuki. Zaczynamy od terminów łacińskich, z którymi spotkacie się już na bardzo wczesnym etapie nauki.

.

Atrium – 1) w starożytnym domu rzymskim było to centralne reprezentacyjne pomieszczenie, w którym koncentrowało się życie rodzinne; prostokątne, oświetlane przez otwór w dachu (—> compluvium), pod którym znajdował się basen na wodę deszczową (—> impluvium); 2) w architekturze wczesnochrześcijańskiej był to dziedziniec otoczony ze wszystkich stron kolumnadą, poprzedzający właściwy kościół, pośrodku którego znajdował się zbiornik wody do ablucji (rytualnego obmycia);

Baptysterium (dokładnie łac. baptisterium) – w architekturze chrześcijańskiej, budynek przeznaczony do obrzędu chrztu (tzw. kościół chrzcielny), na ogół znajdujący się w pobliżu większego kościoła, zazwyczaj wolno stojący; baptysteria są najczęściej budynkami centralnymi, których jednoprzestrzenne wnętrze kryte jest kopułą; pośrodku znajduje się zagłębiony w posadzkę basen chrzcielny (piscina) bądź kamienna chrzcielnica na cokole;

Biblia pauperum (łac. Biblia ubogich) – 1) księga zawierająca przedstawienia ze Starego Testamentu i z życia Chrystusa, zestawione typologicznie, niekiedy krótko objaśnione tekstami biblijnymi; 2) cykle obrazowe zawierające nie powiązane ze sobą typologicznie sceny ze Starego i Nowego Testamentu, mające za pośrednictwem ilustracji pouczać “ubogich duchem” o prawdach wiary; popularne w średniowieczu;

Biforium – dwudzielne, arkadowe okno w architekturze romańskiej lub (rzadziej) gotyckiej (liczba mnoga: biforia); występowały też okna trójdzielne —> triforia;

Cella – odpowiednik greckiego naosu, czyli główna część starożytnej świątyni rzymskiej mieszcząca posąg bóstwa; w dużych świątyniach celle bywały przedzielone na trzy nawy (środkowa szersza), poprzedzał je zazwyczaj portyk kolumnowy;

Crux gemmata – (łac. crux – krzyż, gemma – kamień szlachetny) – w sztukach plastycznych przedstawienie krzyża ozdobionego kamieniami szlachetnymi, perłami i innymi wartościowymi wyrobami jubilerskimi z minerałów i skał; crux gemmata interpretowany jest przede wszystkim jako znak triumfalnej, zbawczej męki i śmierci Chrystusa, który stał się Najwyższym władcą; występował głównie w sztuce wczesnochrześcijańskiej, bizantyjskiej, przedromańskiej i romańskiej;

Forum – w miastach starożytnego Rzymu plac lokowany zazwyczaj na przecięciu głównych arterii komunikacyjnych, centralny punkt miasta, zwykle prostokątny; początkowo miejsce handlu, zebrań i sądów, później ośrodek władz administracyjnych; od okresu cesarstwa fora obudowywano z trzech lub czterech stron kolumnowym portykiem; wokół forum mieściły się najważniejsze budowle państwowe i kultowe – świątynie, bazyliki, biblioteki, pomniki, łuki triumfalne; w miarę rozwoju urbanistyki rzymskiej wyodrębnił się typ forum reprezentacyjnego (np. Forum Romanum w Rzymie) oraz forum targowego, otoczonego halami targowymi, sklepami, warsztatami;

Horror vacui (łac. „lęk przed pustką”) – tendencja przejawiająca się w tworzeniu dekoracji, ornamentalnych i nie tylko, zapełniających całą powierzchnię obiektu, bez pozostawiania pustego tła, spotykana w sztuce wielu kultur i w różnych epokach artystycznych m.in. średniowiecze, barok;

Krucyfiks (dokładnie łac. crucifixus – ukrzyżowany) – krzyż z przedstawieniem Chrystusa, należący do obowiązkowego wyposażenia kościoła; często bogato dekorowany, może być wysadzany kamieniami szlachetnymi etc.; od średniowiecza Chrystus jest w tego typu przedstawieniach niemal całkowicie obnażony, poza drapowaną opaską okrywającą jego biodra (tzw. perizonium);

Mauzoleum (dokładnie łac. mausoleum, gr. mausoleion) – wielki monumentalny grobowiec; najczęściej w formie wolno stojącej budowli bogato zdobionej dekoracją rzeźbiarską i architektoniczną; występują też mauzolea niebędące miejscem pochówku, mające wyłącznie charakter symboliczny, wystawione jako pomnik ku czci danej osoby;

Oculus (łac. oko) – okrągły otwór w ścianie lub sklepieniu (najczęściej w szczycie kopuły) przepuszczający światło i powietrze do wnętrza, np. oculus w rzymskim Panteonie

.

.

Palatium (łac. pałac) – w Polsce terminem tym określano książęce pałace kamienne o prostej konstrukcji wznoszone w okresie przedromańskim i romańskim;

Spolia – (l. mnoga) – termin określający pozostałości, fragmenty antycznych budowli (np. kapitele lub inne detale architektoniczne), które budowniczowie okresu przedromańskiego wykorzystywali przy wznoszeniu nowych budowli, integrując je w sobie współczesne konstrukcje;

Tumulus – kopiec o stożkowej formie, naturalny lub usypany sztucznie, kryjący grób; budowla sepulkralna (grobowcowa) charakterystyczna m.in. dla kultury Etrusków

Vanitas – motyw obecny w sztuce i literaturze głównie w okresie średniowiecza (przedstawienia tańca śmierci) i baroku (martwe natury), podkreślał marność świata i kruchość ludzkiej egzystencji, był związany z fascynacją przemijaniem i śmiercią; miał charakter moralizatorski i dewocyjny;

Venus Pudica – (łac. wstydliwa, skromna) typ aktu, w którym postać kobieca przedstawiona jest w pozie stojącej lub siedzącej; jedną ręką zasłania łono na znak swojej wstydliwości i skromności;

.

Oto kilka najważniejszych terminów łacińskich lub wywodzących się z łaciny, których znajomość na pewno posłuży Wam na maturze. Już niedługo kolejna odsłona mini-słownika terminów obcych w historii sztuki.

.