Może się wydawać, że nie ma nic prostszego niż zdefiniowanie, czym jest malarstwo. Jak wiadomo, to jedna z najstarszych dziedzin sztuk plastycznych, której pierwsze ślady sięgają prehistorycznych malowideł skalnych. Słownik terminologiczny sztuk pięknych – mini-biblia aspirujących historyków sztuki – precyzuje, że „istotą malarstwa jest posługiwanie się linią i barwą” a efektem obraz, czyli kompozycja „zasadniczo dwuwymiarowa”. Brzmi sztywno, ale prosto, prawda? Jednak, gdy przychodzi do konkretnych przykładów, sprawa nie zawsze jest tak oczywista. O ile olej czy fresk jednoznacznie kojarzy nam się z malarstwem, o tyle maturzyści często miewają problemy z określeniem do jakiej dziedziny należy witraż czy mozaika. A przy okazji, czy wiesz, do jakiego rodzaju malarstwa konkretnie zalicza się olej, a do jakiego fresk? W tym wpisie postaram się wyjaśnić wszystkie niuanse, co mam nadzieję sprawi, że już nigdy nie zawahasz się przy formułowaniu definicji dotyczących malarstwa.

.

Podział malarstwa ze względu na przeznaczenie i skalę:

malarstwo monumentalne (lub dekoracyjne) – jest to malarstwo ściśle związane z architekturą, najczęściej wykonywane bezpośrednio na ścianie/murze, a więc przyjmujące monumentalne rozmiary i służące dekoracji przestrzeni architektonicznej; główne rodzaje malarstwa monumentalnego to:

– ścienne

– sklepienne

– plafonowe

Techniki malarskie stosowane w malarstwie monumentalnym to: fresk, al secco, graffiti, ale także sgrafitto, witraż i mozaika*. Mimo że w przypadku dwóch ostatnich nie ma mowy o pigmencie mieszanym ze spoiwem, ponieważ zastępuje go barwne szkło lub kamienie i ceramika, są to techniki jak najbardziej malarskie i nie należy o tym zapominać!

Malarstwo ścienne to wszelkiego rodzaju dekoracje ścian, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych (tutaj najczęściej stosuje się sgrafitto), których w historii sztuki możemy znaleźć multum od kompozycji naskalnych z Lascaux czy Altamiry, przez malowidła z egipskich piramid i wczesnochrześcijańskich katakumb oraz bizantyńskie mozaiki z Rawenny, aż po wielkie dzieła artystów nowożytnych i współczesnych.

Przykłady malarstwa ściennego: mozaiki z bazyliki Haghia Sophia w Stambule, dekoracje kaplicy Scrovegnich w Padwie (Giotto di Bondone), freski z Kaplicy Sykstyńskiej na Watykanie (Michał Anioł), freski secesyjne np. „Oda do radości” (Gustav Klimt), witraże w kościele oo. Franciszkanów i w siedzibie Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie (Stanisław Wyspiańskie)

Terminy malarstwo sklepienne i plafonowe bywają stosowane wymiennie. W obu przypadkach chodzi o dekoracje górnych partii architektury – sklepień, kopuł, sufitów (fr. plafond oznacza właśnie sufit). Jeśli trzymać się szczegółów można zauważyć, że nie zawsze sufit danego pomieszczenia jest jednocześnie sklepieniem całej budowli. Często tak się zdarza w przypadku kościołów, ale już niekoniecznie w piętrowych budowlach mieszkalnych. Do malarstwa sklepiennego/plafonowego zaliczamy dekoracje wielu budowli sakralnych i świeckich.

Przykłady malarstwa sklepiennego/plafonowego: dekoracje sklepienia kaplicy Trójcy Świętej na zamku w Lublinie (mistrz Andrzej i jego zespół), malowidła sklepienne z Kaplicy Sykstyńskiej (Michał Anioł), plafon Jutrzenki w pałacu w Wilanowie (Jan Reisner). Co istotne, malarstwo sklepienne nie musi być przedstawiające, może mieć charakter czysto dekoracyjny jak np. średniowieczne polichromie na sklepieniu kościoła Mariackiego w Krakowie.

Ciekawym zjawiskiem z zakresu malarstwa monumentalnego jest również malarstwo iluzjonistyczne, które szczególną popularność zyskało w okresie baroku. Polegało ono na mistrzowskim opracowaniu różnych rodzajów perspektywy i zastosowaniu skrótów optycznych, pozwalających na przedstawienie powierzchni sklepienia i ściany jako przestrzeni uciekającej w głąb. W ten sposób artyści tworzyli złudzenie zatarcia granic między architekturą malowaną a rzeczywistą. Mistrzami malarstwa iluzjonistycznego byli m. in. Pietro da Cortona, Andea Pozzo oraz bracia Annibale i Agostino Carracci.

.

malarstwo sztalugowe – jest to malarstwo mniejszych rozmiarów wykonane na podłożu innym niż mur, pozwalającym na przemieszczanie obrazu; najszerszą grupą dzieł tego typu są oczywiście obrazy olejne malowane na płótnie.

Przykłady malarstwa sztalugowego: „Mona Lisa” Leonardo da Vinci, „Las Meninas” Diego Velázquez, „Impresja. Wschód słońca” Claude Monet, „Stańczyk” Jan Matejko, „Panny z Awinionu” Pablo Picasso, cykl „Rozstrzelanie” Andrzej Wróblewski etc.

Istnieje jednak pewna podkategoria malarstwa sztalugowego, której rozkwit przypadł głównie na czasy starożytne i średniowiecze. Jest to malarstwo tablicowe, czyli wykonywane na desce, rzadziej na płycie z innego materiału tj. metal czy kość słoniowa. W malarstwie tablicowym dominowały dwie techniki: tempera i enkaustyka. Większość ikon również zalicza się do tego rodzaju malarstwa.

Przykładów malarstwa tablicowego: portrety z Fajum, „Trójca Świętej” Andriej Rublow, Pietà z Awinionu, Epitafium Wirzbięty z Branic.

.

malarstwo książkowe – to kolejny typ malarstwa, jeszcze mniejszego w skali, ponieważ malarstwo książkowe to nazwa dekoracji zdobiących rękopisy, popularnych głównie w średniowieczu, gdy powstawały liczne iluminacje, czyli miniatury wykonywane do tekstu rękopiśmiennego. Dlatego też na określenie tego typu niewielkich ilustracji książkowych funkcjonuje termin malarstwo miniaturowe.

Przykłady malarstwa książkowego: dekoracji Księgi z Durrow/Kells, miniatury z „Biblii Karola Łysego (Viviana)”, „Kodeks Baltazara Behema”, „Katalog żywotów arcybiskupów gnieźnieńskich” Stanisław Samostrzelnik

.

malarstwo zdobnicze – jest to rodzaj nieco mniej konkretny, najczęściej o tego typu malarstwie mówi się również malarstwo dekoracyjne, z tym że nie chodzi już o dekoracje wnętrz a niewielkich rozmiarów kompozycje malarskie służące do dekoracji przedmiotów. Zaliczamy do niego np. malarstwo wazowe, czyli przedstawienia na brzuścach waz, bardzo popularne w starożytnej Grecji jak i w wiekach późniejszych, ale także wszelkiego rodzaju malarstwo ceramiczne, polichromie rzeźb etc.

Przykłady malarstwa zdobniczego: polichromowane egipskie posągi Rahotepa i Nofret, „Waza François” Klitias i Ergotimos, „Achilles i Ajaks grający w kości” Eksekias

.

Rada maturalna: Teraz, gdy znasz już rodzaje malarstwa zdefiniowanie poszczególnych technik nie będzie dla Ciebie trudne. Aby jednak Twoja definicja brzmiała jak najbardziej „profesjonalnie” proponuję stosować zawsze tę samą formułkę na początek: „X – technika malarska zaliczana do malarstwa Y, polegająca na/ charakteryzującą się…”. Jeśli masz miejsce w arkuszu warto również doprecyzować, kiedy powstała i/lub kiedy cieszyła się największą popularnością, np.

„witraż – technika malarska zaliczana do malarstwa monumentalnego, polegająca na tworzeniu kompozycji z kawałków barwnego szkła łączonych ramkami ołowianymi; szczególnie popularna w średniowieczu, odrodziła się w sztuce secesyjnej”.

.

*Szczegółowe objaśnienia poszczególnych technik malarskich znajdziesz w tym wpisie.

.

.

.