Nieoficjalnie można wyróżnić kilka rodzajów tematów wypracowań, które przewijają się na maturze z historii sztuki. Do najpopularniejszych należą tematy przekrojowe dotyczące rozwoju danego motywu, gatunku malarskiego lub innego zjawiska na przestrzeni wieków, jak choćby jeden z tematów z arkusza maturalnego 2021, poświęcony autoportretowi w malarstwie. Do tego typu tematów zalicza się także ten opracowany przeze mnie jakiś czas temu, który znajdziesz tutaj. Są to zdecydowanie tematy łatwiejsze do napisania, ponieważ pozostawiają szerokie pole możliwości, można przebierać w epokach, a przez to bardzo różnorodnych dziełach. Typ trudniejszy dotyczy zwykle konkretnego stylu lub mniejszego wycinka historii sztuki i skupia się na znacznie węższych zjawiskach bądź na zagadnieniach bardziej „technicznych” (patrz temat o linearyzmie i malarskości w sztuce przełomu XIX i XX wieku z matury 2020). Tym razem spróbujemy więc napisać i rozłożyć na czynniki pierwsze wypracowanie drugiego typu.

Jako że w ankiecie na Instagramie znaczna większość osób opowiedziała się za opracowaniem starego tematu maturalnego a nie nowym autorskim tematem wybrałam jeden z arkusza próbnego 2022. Temat, na którym będziemy pracować to temat 2:

Historia sztuki jako historia awangard artystycznych. Na przykładach trzech dzieł sztuki przedstaw, w jaki sposób sztuka nowoczesna i współczesna odrzuciła dawne sposoby wypowiedzi i w wyniku złamania różnych konwencji wkroczyła na drogę awangardy.

Zanim przejdziemy do pisania wstępu zawsze zalecam przeczytać temat kilka razy, żeby bezbłędnie zidentyfikować czego konkretnie dotyczy i w jakich ramach czasowych powinniśmy się poruszać. W przeciwnym razie bardzo łatwo stracić punkty za nietrzymanie się tematu i niepoprawne wnioskowanie. Przy tym temacie skupiamy się na awangardach artystycznych i nowych sposobach wypowiedzi artystycznej. Okres, który bierzemy pod uwagę to sztuka nowoczesna i współczesna. Zaczynamy!

Wypracowanie:

Początek XX wieku był w sztuce okresem wielkiej rewolucji. W Europie Zachodniej pojawił się wówczas szereg ugrupowań artystycznych dążących do przedefiniowania powszechnego rozumienia tego, czym jest sztuka i dzieło sztuki. Kubiści, futuryści czy dadaiści eksperymentowali z formą dzieł, odrzucając tym samym dawne sposoby wypowiedzi artystycznej i dążąc do przekroczenia granic tradycyjnych dziedzin sztuki. Na Wschodzie intensywnie rozwijał się konstruktywizm i inne zjawiska z kręgu awangardy rosyjskiej skutecznie zrywające z konwencjami epok wcześniejszych, zwłaszcza z renesansowym iluzjonizmem w malarstwie. Kreatywny ferment wytworzony w początkach XX wieku przyczynił się również do rozwoju nowego rodzaju awangardowych działań artystycznych tj. happening czy performance w sztuce współczesnej.

Jest to wstęp dość długi i być może mógłby być odrobinę mniej szczegółowy, ale chodzi tu o przedstawienie ci jak ważne jest wyraźne zarysowanie kontekstu już na samym początku. Od pierwszego zdania wstępu należy pokazać, że dobrze orientujesz się w okresie, o którym będziesz pisać w rozwinięciu. W tym wypadku podkreślamy świadomość zróżnicowania awangardy, wymieniając główne kierunki zachodnie i ich dążenia, oraz sygnalizując rolę awangardy rosyjskiej w rozwoju sztuki XX wieku. Nie zapominamy też o nawiązaniu do sztuki współczesnej, bo jest ona wymieniona w temacie. Zwróć uwagę na fakt, że celowo wplotłam we wstępie określenia padające w temacie tj. „dawne/nowe sposoby wypowiedzi artystycznej” czy „zerwanie/złamanie konwencji”. Takie bezpośrednie nawiązanie do tematu jest najlepszym sposobem na podkreślenie, że naprawdę się go trzymasz (oczywiście pod warunkiem, że kontekst jest właściwy). W moim wstępie zatoczyłam szersze koło, by pokazać dużą wiedzę o tym okresie, ale zadbałam również o to, by przemycić wszystkie trzy zjawiska, do których będę się odnosić w rozwinięciu. Dzięki temu wstęp jest konkretny i spójny z resztą wypracowania.

Jednym z bardziej rewolucyjnych kierunków awangardowych w sztuce nowoczesnej jest dadaizm, który mocno sprzeciwiał się skostniałej tradycji artystycznej. Doskonałym przykładem łamania dotychczasowych konwencji przez dadaistów są dzieła Marcela Duchampa tj. „Koło rowerowe” czy „Fontanna”. „Koło rowerowe” nie tylko wykorzystuje ready mades, czyli przedmioty gotowe, wyprodukowane fabrycznie i podniesione do rangi dzieła sztuki poprzez wystawienie ich przez artystę w galerii, ale też stanowi jeden z pierwszych asamblaży, czyli instalacji łączących kilka ready mades. Duchamp połączył w tym dziele koło rowerowe i drewniany stołek, pozbawiając tym samym oba obiekty ich pierwotnej funkcji. Ten gest artystyczny jest przykładem antysztuki w rozumieniu dadaistów, polegającej na zrzucaniu z piedestału dzieła sztuki jako przedmiotu stworzonego ręką artysty, wyjątkowego w swoim rodzaju, a przez to stanowiącego obiekt kultu. „Koło rowerowe” nie jest tradycyjną rzeźbą, ale decyzją artysty staje się dziełem sztuki. To zerwanie z tradycyjnym postrzeganiem dzieła mocno wpłynęło również na sztukę współczesną i na pojawienie się takich kierunków jak choćby konceptualizm.

W pierwszym akapicie wprowadziłam nową formę wypowiedzi artystycznej jaką jest ready made a żeby pokazać jeszcze większą znajomość innych form do analizy wybrałam dzieło, które jest także asamblażem. Przy tego rodzaju awangardowych dziełach nie ma możliwości wykorzystania przy analizie kategorii takich jak kolorystyka czy światłocień, ale nadal istotne jest, by jak najdokładniej opisać, z czego składa się dzieło, na czym polega ta nowa technika oraz osadzić je w kontekście. Cała końcówka akapitu służy wyraźnemu pokazaniu nowatorstwa dzieła względem epoki, a więc udowodnieniu, że pasuje do tematu. Ostatnie zdanie dodatkowo pokazuje znajomość wpływu dadaizmu na sztukę późniejszą, choć już bez wchodzenia w szczegóły.

Awangarda rosyjska ma także wielkie zasługi dla poszerzania granic rozumienia sztuki. Przedstawiciele abstrakcjonizmu nieustannie przełamywali konwencje poprzez liczne próby wychodzenia poza ramy tradycyjnego malarstwa czy rzeźby. Kazimierz Malewicz, twórca suprematyzmu, zaproponował jedno z bardziej radykalnych rozwiązań na pokazanie przestrzeni w malarstwie. Zrobił to przy jednoczesnym odrzuceniu renesansowego iluzjonizmu, czyli perspektywy geometrycznej wykorzystywanej od wieków w malarstwie figuratywnym. Jako przedstawiciel abstrakcji geometrycznej Malewicz wykorzystywał podstawowe formy geometryczne do ukazania przestrzeni na płótnie. W jego słynnym dziele „Czarny kwadrat na białym tle” tytułowy czarny kwadrat służy możliwie jak najprostszemu a jednocześnie celnemu pokazaniu niekończącej się białej przestrzeni, w której jest umieszczony. Tym samym spełnia dążenie artysty do oddania supremacji czystego odczuwania przestrzeni nad przedmiotowością. Tak mocne zerwanie z konwencją malarstwa przedstawiającego na rzecz czystej formy poskutkowało następnie dynamicznym rozwojem innych zjawisk z kręgu abstrakcji geometrycznej, które znalazły swoje przedłużenie w sztuce współczesnej.  

Przy tego typu temacie nie mogło zabraknąć dzieła z kręgu awangardy rosyjskiej, która była niezwykle innowacyjna. Ja wybrałam dzieło Malewicza, aby pokazać, jak duża zmiana zaszła w malarstwie i zachować jak największą różnorodność przykładów. Tutaj również mocne wpisanie suprematyzmu i jego dążeń w historię awangardy rosyjskiej (i światowej) jest niezwykle ważne, podobnie jak stosowanie możliwie największej ilość pojęć jak np. czysta forma, abstrakcja geometryczna, figuracja itd.

Po II wojnie światowej artyści kontynuowali poszukiwania jeszcze bardziej rewolucyjnych form wypowiedzi artystycznej. Tak narodziła się sztuka efemeryczna, polegająca na ograniczonym czasowo działaniu lub interwencji w przestrzeń. Jej najpopularniejsze formy to happening, performance i environment. „Antropometrie” Yves’a Kleina są przykładem tego typu działania artystycznego wykraczającego poza konwekcje tradycyjnie pojmowanej sztuki. Zorganizowany w 1962 roku performance ukazywał proces tworzenia obrazów, w których tańczące przy akompaniamencie kwartetu smyczkowego modelki stanowiły „żywe pędzle”. Artysta pokrywał ich ciała niebieską farbą – był to opatentowany przez niego kolor bleu Klein – a te następnie odciskały swoje ślady na rozpostartym w galerii płótnie. Performance ten miał miejsce na żywo, na oczach zgromadzonej publiczności. Mimo iż w efekcie powstała seria płócien o tym samym tytule, samo działanie artystyczne jest tu pełnowartościowym dziełem sztuki.

Na koniec oczywiście powinno pojawić się chociaż jedno dzieło współczesne, tak jak to zasugerowano w temacie. Przykład dowolnego działania efemerycznego będzie w tym wypadku idealny. Po raz kolejny należy zadbać o dobry opis i wyjaśnienie, na czym polega ten rodzaj działania oraz dlaczego pasuje do tego tematu (w jaki sposób łamie ono konwencje).

Powyższe przykłady ilustrują jak dużą różnorodnością cechowała się twórczość awangardy artystycznej. Artyści nowocześni odrzucili tradycyjne formy wypowiedzi artystycznej, aby oddać się eksperymentom przełamującym dawne schematy i przekraczającym granice dziedzin artystycznych. Wprowadzili tym samym szereg nowych technik, które otworzyły pole do dalszych poszukiwań artystom współczesnym. Sztuka współczesna nie tylko odeszła jeszcze dalej od konwencji malarskich i rzeźbiarskich epok wcześniejszych, ale też upowszechniła formy efemeryczne i popularne do dziś instalacje artystyczne łączące różne media. Nie ulega wątpliwości, że historia sztuki to historia awangard artystycznych, ponieważ to one były i są nadal głównym motorem zmian w sztuce.

W podsumowaniu zbieramy najważniejsze informacje, mając na uwadze ciągłość przyczynowo-skutkową. Następnie jeszcze raz wyraźnie „podpinamy” wnioski pod temat, aby pozostawić sprawdzającego z wrażeniem spójności i ostatecznie przekonać go o naszej dużej wiedzy w zakresie tego tematu. Et voilà ! Wysoko punktowane wypracowanie gotowe! 🙂

***

Mam nadzieję, że dzięki temu przykładowemu wypracowaniu jakikolwiek temat dotyczący sztuki nowoczesnej i/lub współczesnej nie będzie ci już straszny i będziesz wiedział(a), jak sprawnie konstruować dłuższą wypowiedź pisemną na temat awangardowych zjawisk artystycznych.

.

.