Zanim zabierzesz się do czytania tego tekstu gorąco zachęcam cię do zapoznania się z wcześniejszym wpisem dotyczącym wypracowania, w którym omawiam m.in. rodzaje wypracowań maturalnych i ich prawidłową strukturę. Gdy już poznasz „teorię” wróć tutaj, by przeczytać przykładowe wypracowanie, które zamieszczam i analizuję poniżej.

***

Jesteś już z powrotem? Super, zabieramy się za praktykę. 🙂 Żeby jednak wiedzieć, czego się trzymać najpierw spójrzmy na punktację stosowaną przy ocenie wypracowania, która pochodzi z oficjalnych informatorów dostępnych na stronie CKE. Klikając tutaj możesz zapoznać się z całością dokumentu dla formuły 2015 a tutaj sprawdzić szczegółowe wymagania dla formuły 2023. Ja przypominam tylko to, co jest brane pod uwagę przy ocenie i skalę punktów.

.

Wypracowanie – punktacja

Różnice między starą i nową formułą są niewielkie. W formule 2023 należy najpierw spełnić formalne warunki polecenia, za co można zdobyć 1 punkt, aby kolejne aspekty wypracowania zostały poddane ocenie. Oznacza to, że wystarczy, żeby przynajmniej jeden akapit, czyli jedno opisane przez Ciebie zagadnienie czy dzieło, pasowało do tematu, który wybrała/eś. Jeśli spełniasz ten warunek masz szansę na zdobycie kolejnych 12 punktów za treść oraz dodatkowych punktów za terminologię, język i kompozycję. W obu formułach egzaminu łączna maksymalna liczba punktów to 20.

Jak sam/a wiesz 20 punktów na 60 to bardzo dużo i może znacznie zaważyć na ostatecznym wyniku. Zobaczmy więc jak wygląda modelowe wypracowanie na przykładowy temat przekrojowy. Oczywiście dobór dzieł może być inny, to co się liczy to ich zgodność z tematem i poprawna analiza treści. To właśnie za to można uzyskać aż 13 z 20 punktów.

Poniżej znajdziesz kolejne części wypracowania przeplatane moimi komentarzami, które mają na celu pomóc Ci lepiej zrozumieć strukturę i cel danej części.

.

.

Temat: Na podstawie trzech wybranych przykładów z różnych epok lub kierunków opisz jak artyści wykorzystywali motywy fantastyczne w sztuce i jaką pełniły one rolę. Zwróć uwagę na sposób ujęcia motywu w danym dziele.

.

Wypracowanie:

Motywy fantastyczne występują w sztuce od najdawniejszych epok. Zaczęły się pojawiać już w starożytności za sprawą mitów i przeróżnych legend. Upowszechniły w średniowieczu, nabierając jednocześnie mocno chrześcijańskiego i moralizatorskiego wydźwięku. Często w podobnym kontekście pojawiały się również później w sztuce nowożytnej, zwłaszcza w twórczości mistrzów niderlandzkiego renesansu. Od wieku XIX natomiast przybrały bardziej mroczny i osobisty charakter a ich obecność stała się sposobem wyrażania emocji i głęboko skrywanych lęków artysty. Znaczenie i rola tego typu motywów zmieniały się wraz z mentalnością kolejnych epok i stanowiły doskonały wskaźnik stanu duchowego nie tylko samych twórców, ale i całych społeczeństw.

Konkretny, nie za długi wstęp, w którym już w pierwszym zdaniu nawiązujemy do tematu (należy unikać mało treściwych wprowadzeń pisanych „na około”). Następnie w kilku zdaniach kreślimy to, o czym będzie w rozwinięciu, czyli o jakich epokach będziemy pisać i na jakie role tych motywów wskażemy, ponieważ o to również pada pytanie w temacie. Ważne jest tu podkreślenie ich różnorodności, aby od początku zasygnalizować sprawdzającemu, że mamy dobry ogląd zjawiska i widzimy przemiany jakie w jego obrębię zachodzą. Trzeba też pamiętać o subtelnym zarysowaniu sytuacji społeczno-politycznej (w tym wypadku jest to wskazanie na chrześcijańskie średniowiecze i indywidualistyczny XIX wiek). Po takim wstępnie możemy przejść do chronologicznej analizy wybranych przykładów.

.

Średniowiecze było pierwszą dużą epoką, w której motywy fantastyczne tak otwarcie wdarły się do sztuki i zaczęły odgrywać w niej istotną rolę. W wielu budowlach romańskich i gotyckich tympanony oraz inne elementy architektoniczne są pokryte płaskorzeźbą z motywami ekspresyjnie upozowanych, zdeformowanych smoków, diabłów i potworów, które mają za cel przerażać wiernych i tym samym nakłaniać ich do żarliwości religijnej. Motywy te występują przeważnie w wizjach piekła, wciśnięte w ramy architektury (średniowieczne prawo ram), i mają charakter dydaktyczno-moralizatorski – stanowią wizualne upomnienie dla grzeszników, aby nawracali się i dbali o własne dusze. Równie ciekawym przejawem sztuki odwołującej się do motywów fantastycznych w celu przekazania treści moralizatorskich jest późnogotycki cykl tapiserii „Dama z jednorożcem”, w którym oprócz tytułowej damy i różnych rzeczywistych zwierząt na każdej z sześciu tapiserii występuje biały jednorożec. Symbolizuje on duchową doskonałość i czystość, z tego też względu przez długi czas bywał kojarzony z dziewictwem. Takie symboliczne przedstawienie cnoty może być interpretowane jako pouczenie, że należy odrzucić namiętności wzbudzane przez zmysły – będące tematem pięciu z sześciu tapiserii – i zwrócić się ku doskonaleniu ducha oraz moralności. Duża dekoracyjność i dworski charakter dzieła – kwiatowe tło i dbałość o detale, nie kłócą się tu z jego moralizatorską wykładnią. Podobne motywy fantastyczne występują również w twórczości np. Hieronima Boscha przypadającej na przełom gotyku i renesansu.

Idziemy według schematu: pierwszy akapit – pierwsza epoka – pierwszy przykład/dzieło. Można, tak jak wyżej, opisać nieco szerzej dane zjawisko, jeśli w wybranej epoce występuje ono w różnych realizacjach, ale istotne jest, by zawsze bardziej skupić się na jednym wybranym przykładzie i jego wydźwięku w kontekście tematu. Tutaj jest to cykl tapiserii „Dama z jednorożcem”, który a) niepodważalnie za motyw centralny ma motyw fantastyczny i b) jest emblematyczny dla mentalności tej epoki. Wspomnienie o Boschu na koniec akapitu ma stanowić przejście między jedną epoką a kolejną, tak aby zasygnalizować, że mamy świadomość występowania tego typu motywów również w nowożytności, ale wybraliśmy pominięcie ich na rzecz późniejszych przykładów.

.

Kolejną epoką, w której fantastyczne stwory odżywają w sztuce jest romantyzm. Pogłębiona duchowość epoki i zwrócenie ku jednostce oraz jej przeżyciom przygotowały podatny grunt na mroczne wizje artystów emanujące z wielu dzieł. Motywy fantastyczne pojawiają się szczególnie często w obrazach Johanna Heinricha Füssliego, brytyjskiego artysty o szwajcarskim pochodzeniu. Jego „Nocna mara” przedstawia śpiącą dziewczynę, całą w bieli, na której klatce piersiowej przysiadł odrażający potwór, personifikacja koszmaru sennego. W tle, zza czerwonej kotary wyłania się łeb konia-widmo z wywróconymi oczami, prawdopodobnie symbolizującego szaleństwo. Kompozycja jest kadrowana ciasno, a scena w całości pogrążona w głębokiej czerni, co jeszcze bardziej potęguje atmosferę dziwności i niepokoju. Dzieło Füssliego odwołuje się do lęków powracających i dręczących nas nocą, jest to więc wizja bardzo emocjonalna, przemawiająca do wyobraźni widza.

W drugim akapicie powtarzamy schemat, ale wybieramy dzieło, które znacznie różni się od pierwszego. Wybierając „Nocną marę” Füssliego mamy dzieło nie tylko z innej epoki, ale także wykonane w innej technice – obraz a nie tapiseria, operujące innymi środkami – plama barwna, świadome użycie czerni (pamiętaj o opisaniu najważniejszych dla tematu elementów kompozycji i formy!) a w końcu mamy też inny wydźwięk i rolę motywu. Wymiar dydaktyczno-moralizatorski ustępuje miejsca zindywidualizowanym mrocznym wizjom nie związanym z religią. Ostatnie dwa zdania to krótka interpretacja dzieła, która wzmacnia nasze argumenty, więc nie należy o niej zapominać. Sam opis formy nie wystarczy, zwłaszcza jeśli temat wypracowania dotyczy ujęcia jakiegoś motywu na przestrzeni wieków.

.

Po motywy fantastyczne w swojej twórczości sięga również Stanisław Ignacy Witkiewicz, przedstawiciel polskiego ekspresjonizmu. Są one najbardziej widoczne w dziełach z okresu, w którym rozwijał teorię tzw. Czystej Formy, zakładającej odrzucenie wszelkiego realizmu i skupienie się na dynamicznej i ekspresyjnej formie obrazu. Bez względu na to, czy artysta wykorzystuje tematy religijne, np. „Kompozycja Szatan” czy też tworzy luźne kompozycje pełne fantastycznych stworzeń i potworów ich występowanie jest właściwie tylko pretekstem to eksperymentów formalnych, są one do tej formy zredukowane. Witkacy oddziałuje na widza intensywnymi kolorami, giętką dynamiczną linią i nieoczekiwanymi kształtami, które wydają się zapętlać w jego obrazach. Pierwotność i dzikość form jest tym, co przemawia do naszej wyobraźni. Stworzony przez artystę świat daleki jest od rzeczywistego, co popycha widza do konfrontacji z własnymi przeżyciami jakie wywołuje w nim obraz, ponieważ to, co widzimy nie znajduje punktu zaczepienia w tym, co nam dobrze znane.

Ostatni akapit i ostatnie dzieło – z okresu nowoczesności, a więc pokazujemy historię motywu naprawdę przekrojowo i sygnalizujemy kolejną zmianę – od XX wieku motywy fantastyczne są tylko dodatkiem, czy raczej pretekstem, a najważniejsza jest forma i wywoływane przez nią ważenia. Gdy wybieramy dzieła artystów końca XIX wieku lub XX-wiecznych należy pamiętać o powiązaniu ich z konkretnym kierunkiem lub teorią artystyczną, jeśli z taką się identyfikowali (tu ekspresjonizm i Czysta Forma wymyślona przez autora).

Powyższe przykłady pokazują, że motywy fantastyczne były stale obecne w historii sztuki na przestrzeni wieków i pełniły bardzo różne funkcje, od upominania i pouczania wiernych w średniowieczu po wyrażanie uczuć, lęków i przeżyć artystów w wieku XIX i XX. Ponadto można śmiało stwierdzić, że ich rozwój w późniejszych okresach, od romantyzmu, przez surrealizm po ekspresjonizm, był zaledwie początkiem prawdziwej popularności tego typu motywów w sztuce końca XX wieku i najnowszej.

Podsumowanie to właściwie krótkie zebranie wszystkich informacji ponownie i wyciagnięcie esencji, czyli podkreślenie tego jak bardzo opisywane zjawisko ewoluowało i w którą stronę oraz ewentualne wspomnienie o tym, że ostatnia opisana przez nas manifestacja w sztuce to nie koniec a jedynie etap w jego rozwoju. W ten sposób wskażesz na ciągłość danego motywu lub zjawiska w historii sztuki i błyśniesz wiedzą.

.

Na koniec sprawdźmy jeszcze czy nasze modelowe wypracowanie spełnia pozostałe kryteria oceny. Ma ono wyraźnie wydzielony wstęp, trójakapitowe rozwinięcie i zwięzłe zakończenie, czyli kompozycja i układ treści są wzorcowe. Do tego zachowuje prawidłową chronologię a argumentacja jest logiczna i konkretna (pełne 3 punkty). W tekście pojawiają się dokładne nazwy kierunków i teorii, poprawny technicznie opis elementów budujących kompozycję, np. prawo ram, i wpływających na ekspresję oraz takie wyrażenia jak „charakter dydaktyczno-moralizatorski”, co zapewnia nam też punkty z zakresu terminologii (2 punkty) a bogaty język i ładny styl dodają kolejne dwa. Słowem, możemy liczyć na bardziej niż satysfakcjonujący wynik końcowy.

Niech zatem to przykładowe wypracowanie będzie dla Ciebie wzorem i inspiracją. Życzę Ci pełnych 20 punktów i trzymam kciuki za to, żeby na maturze trafił Ci się temat tak fajny, że „sam będzie się pisał”. 🙂

 

.