Jednym z wymagań egzaminacyjnych na maturze z historii sztuki jest umiejętność podania funkcji dzieła oraz wskazania jej wpływu na kształt tego dzieła. Każde dzieło sztuki spełnia jakąś funkcję, niekiedy nawet kilka jednocześnie. Jednak wiele osób przygotowujących się do matury nie zdaje sobie sprawy z tego jak bardzo różnorodne funkcje wyróżniamy w historii sztuki, co kończy się zwykle ich błędnym wskazaniem.
W tym wpisie zebrałam wszystkie najważniejsze funkcje, jakie można przypisać dziełom z kategorii architektura, rzeźba, malarstwo, grafika i rzemiosło artystyczne. Listę funkcji zilustrowałam licznymi przykładami, żeby było Ci łatwiej skojarzyć je z konkretnymi obiektami w historii sztuki.
Funkcja mieszkalna/rezydencjonalna – odnosi się do architektury i dotyczy budowli, które służą jako domostwa; w przypadku, gdy te domostwa są dużych rozmiarów i charakteryzują się szczególnie okazałym wystrojem, jak np. renesansowe pałace miejskie należące do bogatych rodów czy zamki i pałace władców używa się najczęściej określenia „funkcja rezydencjonalna”.
Funkcja obronna – funkcja również najczęściej występująca w architekturze i urbanistyce odnosząca się do konstrukcji mających na celu chronić lokalną ludność lub mieszkańców danej budowli; spełniają ją m.in. twierdze, cytadele, zamki, ale także średniowieczne kościoły; funkcję obronną mogą również pełnić poszczególne elementy architektoniczne, np. krenelaż wieńczący budowlę.
Funkcja sakralna (kultowa, religijna) – jedna z najbardziej powszechnych funkcji pełniona przez dzieła powstałe w kontekście religijnym, czyli do celów kultowych: świątynie, kaplice i baptysteria, posągi oraz obrazy bóstw, księgi o charakterze religijnym, naczynia liturgiczne, etc.; zaliczają się do niej różnorodne dzieła i konstrukcje, poczynając od kręgów megalitycznych tj. Stonehenge po XX-wieczne kościoły, kaplice oraz instalacje artystyczne.
Funkcja sepulkralna (grobowcowa) – tę funkcję pełnią dzieła związane z pochówkiem zmarłych, przede wszystkim grobowce we wszelkich formach, nagrobki, sarkofagi, urny, ale także portrety trumienne, maski pośmiertne oraz zwyczajowe wyposażenie grobowców, które może się różnić w zależności od kultury, np. egipskie uszebti (figurki opiekunki).
Funkcja magiczna – to nieco bardziej oryginalna funkcja, która po części ma związek z sakralną, jednak w tym przypadku dzieło pełni rolę amuletu przynoszącego danej społeczności pożądane dary lub łaski tj. szczęście, obfitość, urodzaj, bezpieczeństwo, np. malowidła naskalne w okresie paleolitu, figurki Wenus paleolitycznej czy idole cykladzkie.
Funkcja wotywna – tę funkcję pełnią dzieła stworzone i składane jako wotum (dar wotywny), które mogą mieć charakter błagalny (złożone w konkretnej intencji) lub dziękczynny (złożone, aby podziękować bogom/Bogu za pomoc, np. w odniesieniu zwycięstwa nad wrogiem); w ramach chrześcijańskiej sztuki wotywnej często występowało również przedstawienie fundatora świątyni, samego lub z rodziną, ofiarującego ufundowaną budowlę Marii lub Chrystusowi za pośrednictwem świętych; w tego typu przedstawieniach fundator zwykle trzymał model świątyni w dłoniach, np. mozaika z Konstantynem i Justynianem w narteksie Hagii Sophii w Konstantynopolu (Stambule).
Funkcja kommemoratywna (upamiętniająca) – to również bardzo popularna funkcja, którą pełnią dzieła powstałe w celu upamiętnienia ważnego wydarzenia historycznego lub ważnej postaci; pełnią ją m.in. wszelkiego rodzaju pomniki historyczne tj. łuki triumfalne, pomniki konne, ale także liczne rzeźby, płaskorzeźby i malowidła.
Funkcja dydaktyczna (edukacyjna, propagandowa) – dzieło spełnia funkcję dydaktyczną, gdy jego celem jest przekazywanie informacji i edukowanie odbiorców; w sztuce dawnej najczęściej chodzi o umacnianie ustroju, podkreślanie roli władcy, odzwierciedlanie hierarchii społecznej, np. sztuka starożytnego Egiptu; ta funkcja często łączy się z funkcją moralizatorską – dzieło ma nie tylko przekazywać wiedzę o świecie, ale także promować konkretny światopogląd oraz pewne postawy moralne i etyczne, np. życie według zasad narzuconych przez religię; doskonałym przykładem są tu płaskorzeźby na średniowiecznych kościołach przekazujące wiernym treść Biblii i pouczające ich o konieczności trzymania się wyłożonych w niej zasad w życiu codziennym.
Funkcja reprezentacyjna (symboliczna) – funkcja widoczna w dziełach ukazujących potęgę Boga, np. gotyckie katedry, oraz tych dążących do podkreślenia statusu władców, np. piramidy egipskie, Pałac Królewski w Wersalu itd. Dotyczy również wszelkiego rodzaju wizerunków władców, pozowanych portretów oficjalnych, jak i tych przedstawiających ich w momencie triumfu nad wrogiem, wówczas mówimy często o funkcji gloryfikacyjnej (wychwalającej). Funkcję symboliczną pełnią też monumentalne budowle i pomniki, które zyskały status symbolu danego miasta, np. wieża Eiffela w Paryżu, pomnik Wiktora Emmanuela II w Rzymie itd.
Funkcja ekspresywna – posiadają ją dzieła mające na celu poruszenie widza na poziomie intelektualnym oraz za pomocą kunsztu formalnego, czyli takie które charakteryzują się dużym indywidualizmem, złożonością i subtelnością przekazu oraz technicznym geniuszem, np. dzieła Leonarda da Vinci; niekiedy odróżnia się ją od funkcji ekspresyjnej, skupionej na wywoływaniu emocji i przeżyć pozaintelektualnych u odbiorcy; bywa jednak, że określenia te są traktowane jak synonimy.
Funkcja estetyczna (dekoracyjna) – jedna z najbardziej powszechnych funkcji w sztuce spełniana przez dzieła o szczególnych walorach estetycznych mające wywoływać u odbiorcy przeżycia estetyczne poprzez odwołanie się do idei Piękna, np. dzieła Michała Anioła. W wersji bardziej podstawowej mówimy o funkcji dekoracyjnej, czyli obiektach powstałych w celu udekorowania przestrzeni, choć nie musi to być ich główna funkcja, np. arrasy wawelskie czy solniczka Franciszka I autorstwa Benvenuta Celliniego.
Funkcja użytkowa – dzieła pełniące tę funkcję mają praktyczne zastosowanie w życiu codziennym; w rzemiośle artystycznym są to meble, naczynia, biżuteria itp., jednak od zwykłych, nieartystycznych obiektów odróżnia je najczęściej większa dekoracyjność i kunszt wykonania; przykłady tego typu dzieł to: pasy kontuszowe, meble gdańskie, secesyjne wazy i lampy.
Funkcja publiczna – funkcja pełniona głównie przez obiekty architektoniczne dostępne dla ogółu społeczeństwa, np. gimnazjony, termy, stadiony, teatry, banki; wyróżnia się też niekiedy funkcję administracyjną w przypadku budowli związanych z władzą, np. ratusz miejski, pałac prezydencki; przykładem budowli o funkcji publicznej (wystawienniczej) są także muzea i galerie.
Funkcja ludyczna (rozrywkowa) – dzieła pełniące tę funkcję pomagają odbiorcy odstresować się i odprężyć, zwykle poprzez czynny udział, np. taniec; w sztukach plastycznych występuje dość rzadko (dzieła satyryczne, karykatury); niekiedy uznaje się, że obiekty takie jak stadiony, teatry i odeony pełnią funkcję rozrywkową.
Jak widzisz lista funkcji, jakie mogą pełnić dzieła sztuki jest długa i trzeba się w niej orientować na tyle, by być w stanie określić główną funkcję dzieła, które analizujemy.
Pamiętaj jednak, że wiele dzieł pełni więcej niż jedną funkcję. Odwołując się do przykładów, które pojawiły się wcześniej w tekście możemy powiedzieć, że np. piramidy pełniły funkcję sepulkralną i reprezentacyjną, w dużej mierze także kommemoratywną z uwagi na pielęgnowanie pamięci o zmarłym faraonie. Średniowieczne kościoły pełniły funkcję sakralną i obronną a do tego były zdobione płaskorzeźbą o funkcji dydaktyczno-moralizatorskiej i symbolicznej. Natomiast wyroby rzemiosła artystycznego tj. Solniczka Franciszka I pełniły funkcję użytkową i estetyczną.
Gdy poznajesz nowe dzieła staraj się zawsze zidentyfikować i zapamiętać ich funkcje. Dzięki temu na maturze bez problemu poradzisz sobie z zadaniami, w których wymagane jest ich podanie.
.
.