Na początku nauki historii sztuki przytłaczające mogą być dwie rzeczy: ilość dzieł do zapamiętania i ilość nowych pojęć, które trzeba opanować, aby móc skutecznie opisać a następnie przeanalizować dzieło. Dobra wiadomość jest taka, że pojęcia to coś, co można dość łatwo przyswoić, jeśli podejdziesz do tego w odpowiedni sposób, czyli wprowadzając je do twojego słownika stopniowo. W tym artykule znajdziesz kilka podpowiedzi, jak to zrobić, od czego zacząć naukę terminologii oraz które terminy są kluczowe, aby wykonywane przez ciebie analizy natychmiast stały się lepsze i przyniosły ci jak najwięcej punktów na maturze.

 

Najbardziej podstawowe pojęcia

Gdybym miała wskazać najbardziej bazowe terminy w historii sztuki bez wątpienia byłyby to nazwy kierunków artystycznych, nazwy gatunków malarskich oraz technik artystycznych i zdobniczych, ponieważ to zwykle od ich zidentyfikowania zaczynamy opis dzieła. Dotyczy to zwłaszcza wypracowania maturalnego, gdzie na początku akapitu trzeba wprowadzić dzieło, podając kilka faktów na jego temat. Wśród nich powinna znaleźć się przynależność do konkretnego stylu lub kierunku w sztuce, informacja o gatunku, jaki dzieło reprezentuje a niekiedy również w jakiej technice zostało wykonane.

Nazwy stylów i kierunków prawdopodobnie najłatwiej zapamiętać, ponieważ spędzamy z nimi dużo czasu, przerabiając program historii sztuki. Nieco trudniej bywa z zapamiętywaniem i odróżnianiem gatunków malarskich oraz technik artystycznych. Dlatego zawsze zwracaj uwagę na temat dzieła i staraj się zidentyfikować, o jaki gatunek chodzi, np. jeśli masz przed sobą przedstawienie Chrystusa jest to malarstwo religijne, przedstawienie Napoleona – malarstwo portretowe, choć jeśli jest to „Koronacja Napoleona” mówimy już o malarstwie historycznym, itd. Spis gatunków malarskich znajdziesz tutaj. W większości przypadków zidentyfikowanie ich nie jest trudne, ale trzeba uważać na zastosowanie poprawnej terminologii, czyli np. zamiast „widok miasta” pisać od razu „weduta”.

Jeśli chodzi o techniki malarskie pamiętaj o konieczności odróżniania tych najbardziej podstawowych tj. fresk, tempera czy olej, ale w historii sztuki mamy ich dużo więcej i niekiedy odgrywają one również ważną rolę, np. witraże czy mozaiki w architekturze sakralnej. Aby dobrze zdać maturę należy się w nich sprawnie orientować. Podobnie wygląda kwestia technik zdobniczych występujących licznie w rzeźbie i rzemiośle artystycznym.

Analiza dzieła sztuki

Tak jak wcześniej wspomniałam bez znajomości odpowiedniej terminologii nie da się przeanalizować dzieła sztuki a co za tym idzie zdobyć dużej liczby punktów na maturze. Jakie są te najbardziej podstawowe pojęcia z zakresu analizy, o których trzeba pamiętać? Poniżej znajdziesz listę najważniejszych pojęć wraz z pytaniami pomocniczymi przydatnymi przy samodzielnym ćwiczeniu analizy:

Linia – Czy w dziele jest widoczna linia, kontur? Jaka jest ta linia – prosta, giętka, falista, zgeometryzowana, zróżnicowana? Jakie ma właściwości – gruba, cienka, nieregularna?

Plama barwna – Jak wygląda plama barwna? Czy jest kładziona płasko czy występuje stopniowanie walorowe? Czy zastosowano dodatkowe efekty związane z plamą barwną, np. laserunek, sfumato? Etc.

Gama barwna – Jakie kolory występują w dziele? Czy gama barwna jest szeroka czy wąska? Jaki jest poziom czystości/intensywności/nasycenia kolorów?

Plany i kierunki w kompozycji – W analizie malarstwa niezwykle ważne jest wyróżnianie planów oraz określanie występujących/dominujących kierunków (linie wertykalne, horyzontalne, diagonalne), które zazwyczaj mocno wpływają na ekspresję dzieła. Naturalnie istotna jest również znajomość rodzajów perspektywy. Wszystkie podstawowe pojęcia z tego zakresu znajdziesz w darmowej prezentacji „Budowa dzieła sztuki”, którą otrzymasz po zapisaniu się do mojego newslettera maturalnego.

Ekspresja – Analiza ekspresji to jedno z największych wyzwań stojących przed osobami zdającymi historię sztuki. Podstawowa informacja do zapamiętania już na samym początku nauki to, że wszystkie dzieła są ekspresyjne, nie tylko te, w których widać duży dynamizm i emocjonalną mimikę postaci. Przeciwieństwem tego rodzaju dzieł są np. dzieła statyczne o kompozycji prostej emanujące spokojem i harmonią form – jest to odmienny rodzaj ekspresji. Za każdym razem, gdy analizujesz ekspresję dzieła zadaj sobie pytanie o nastrój jaki w nim panuje i elementy, które ten nastrój budują.

Plany, układy przestrzenne i systemy konstrukcyjne – Architektura to dział, w którym również pojawia się dużo ważnych i uniwersalnych pojęć, jak np. nazwy planów (tolos, elipsa, krzyż łaciński/grecki itp.) oraz nazwy układów przestrzennych (bazylikowy, halowy) i systemów konstrukcyjnych. Należy również znać pojęcia jakimi określamy poszczególne części budowli, zwłaszcza przy architekturze sakralnej, np. narteks (przedsionek w świątyni), transept (nawa poprzeczna), chór (absyda, w której znajduje się ołtarz) itd. Dzięki temu łatwo zidentyfikujesz je na planie lub poprawnie opiszesz konstrukcję w wypracowaniu.

Elementy i detale architektoniczne – Nie sposób wykonać analizę planu, bryły czy fasady bez znajomości poszczególnych elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych, z których składają się budowle, czyli np. bez odróżniania kolumny (podpora o przekroju koła, zaznaczana w ten sposób na planie) od filaru (podpora o przekroju kwadratu). Zwracaj również uwagę na kształty i rodzaje łuków, które zazwyczaj wskazują na styl, jaki reprezentuje dzieło oraz na formę otworów okiennych i drzwiowych. Warto szczególnie dobrze utrwalić rodzaje konstrukcji, które cieszą się dużą popularnością w więcej niż jednym stylu architektonicznym, jak np. front budowli o formie portyku kolumnowego zwieńczonego tympanonem, który występuje w wielu kulturach starożytnych a następnie powraca w renesansie i klasycyzmie.

W moim kursie online „Historia sztuki w pigułce” znajdziesz omówienie wszystkich tych elementów i detali architektonicznych oraz wymienionych wyżej pojęć dotyczących pozostałych dziedzin sztuki wraz z licznymi przykładami. Wprowadzam je w nagraniach stopniowo, tak aby dać ci możliwość zapoznawania się z odpowiednią terminologią na bieżąco w miarę przyswajania wiadomości o kolejnych stylach i epokach. Kurs „Historia sztuki w pigułce” to 21 kompleksowych lekcji wideo przygotowanych zgodnie z wymaganiami CKE, dzięki którym zapamiętywanie dzieł oraz nauka pojęć niezbędnych do ich analizy staną się dla ciebie dużo łatwiejsze.

 

Ikonografia

Ostatnia ważna kategoria podstawowych pojęć do opanowania dotyczy ikonografii, czyli sposobu przedstawiania kluczowych postaci biblijnych i mitologicznych w sztuce. Nie musisz znać wszystkich typów ikonograficznych przedstawień Chrystusa, Marii czy Wenus, bo tych jest naprawdę sporo. Wystarczy, że rozpoznasz najpopularniejsze z nich, które znajdziesz m.in. na blogu w podlinkowanych wpisach. Zdecydowanie nie warto uczyć się ich z listy za jednym razem. Polecam za to stopniowe zapoznawanie się z poszczególnymi typami ikonograficznymi, gdy napotykasz je w materiałach, z których się uczysz. Dzięki temu szansa, że nie zaczną ci się mieszać jest dużo większa.

***

Jeśli po przeczytaniu tego wpisu masz wrażenie, że nawet tych podstawowych pojęć jest zbyt wiele i trudno będzie ci je wszystkie opanować a tym bardziej użyć do analizy dzieł sięgnij po kurs „Historia sztuki w pigułce” lub Vademecum „Matura z historii sztuki”. Jedne i drugie materiały zawierają po kilkaset analiz, dzięki którym nauczysz się, na co zwracać uwagę, gdy wykonujesz tego typu ćwiczenie oraz jak poprawnie używać terminologii historii sztuki.