Analiza dzieła sztuki – co się na nią składa?

Temat analizy dzieła sztuki poruszałam już wielokrotnie, ponieważ to kluczowa umiejętność maturalna. Do tej pory jednak wszystkie wpisy jej dotyczące były poświęcone analizie formalnej dzieł. Tymczasem, pełna analiza nie ogranicza się wyłącznie do podania cech formalnych. Dlatego w tym wpisie przedstawię ci bardziej szczegółowo wszystkie etapy analizy i wyjaśnię, dlaczego są one ważne oraz jak mogą ci pomóc zdobyć więcej punktów na maturze bądź Olimpiadzie Artystycznej.

.

1. Opis

W zadaniach półotwartych lub otwartych, które znajdziesz zwykle w drugiej połowie części testowej arkusza maturalnego raczej nie będziesz miał.a miejsca na wykonanie opisu dzieła. Jeśli podpunkt będzie brzmiał „Podaj trzy cechy kompozycji/kolorystyki obrazu.” należy skupić się na cechach formalnych, ale gdy piszesz wypracowanie wygląda to inaczej.

W wypracowaniu, zanim skupisz się na formie dzieła, najpierw należy je krótko opisać. Zwykle taki opis jest dość podstawowy. Zaraz po podaniu autora i tytułu sygnalizujemy, co jest tematem dzieła i jak zostało to przedstawione. Bywa, że opis naturalnie miesza się z analizą formalną, ponieważ czasem jest to nieuniknione, np. gdy podajemy, że mamy do czynienia z dziełem, w którym występuje tylko jedna postać ukazana na tle pejzażu poniekąd informujemy już, co to za rodzaj kompozycji. Zauważ jednak, że pisząc „postać ukazana na tle pejzażu” w prosty sposób tłumaczymy, co jest tematem dzieła, ale jeszcze bez użycia terminologii historii sztuki. Terminologia wkracza tam, gdzie zaczynamy pisać o kompozycji centralnej, dwuplanowej, statycznej, opartej o oś wertykalną itd.

Jeśli nadal nie do końca wiesz, czym różni się opis od analizy formalnej wyobraź to sobie tak, że opis to po prostu to, jak opowiedział.a.byś to dzieło innej osobie, gdyby okazało się, że go nie zna. Właśnie dlatego często powtarzam maturzystom, że nawet gdyby w wypracowaniu wybrali jako przykład „Mona Lisę” Leonarda da Vinciego powinni opisać ją tak, jakby osoba, która będzie sprawdzać ich arkusz nigdy nie widziała tego portretu, czyli tak, by była w stanie go sobie wyobrazić. Pamiętaj, że opis powinien być krótki i skuteczny, aby płynnie przejść do analizy formalnej.

.

HISTORIA SZTUKI MATURA VADEMECUM KOMPENDIUM REPETYTORIUM TESTY

.

2. Analiza formalna

To ten moment, kiedy możemy popisać się naszym warsztatem młodego historyka sztuki władającego terminami i cechami jak filmowy super-bohater najbardziej futurystyczną bronią. 😉 O analizie formalnej nie będę się szeroko rozpisywać, ponieważ poświeciłam jej już cztery szczegółowe wpisy, które znajdziesz tutaj: analiza malarstwa, rzeźby, architektury sakralnej i świeckiej. Zwracam tylko twoją uwagę na to, że gdy podajesz cechy formalne w zadaniach otwartych najlepiej robić to w prosty i przejrzysty sposób, wypisując je od myślników lub po przecinku jako równoważniki zdań. Nie polecam jednak „rzucać” wyłącznie pojedynczych słów.

Zawsze warto odrobinę doprecyzować podawane cechy, ale bez przekształcania ich w pełne zdania, np. zamiast pisać tylko „a) ciepła gama barwna, b) dynamizm” lepiej będzie wyglądało „a) gama barwna zawężona do barw ciepłych, głównie ugrów i brązów, b) dynamizm kompozycji wynikający z krzyżujących się diagonali”. Widzisz różnicę? Oczywiście istnieje jeszcze kilka sposób, by doprecyzować każdą z tych cech, to nie jest jedyny właściwy i da się to wyćwiczyć.

Natomiast, gdy wykonujesz analizę formalną w wypracowaniu musisz samodzielnie wybrać cechy, które uważasz za najważniejsze dla danego dzieła. Nie może być ich za mało, ale nie należy też wypisywać absolutnie wszystkich, ponieważ wtedy ryzykujesz, że zatracisz sens akapitu i zostaną ci odjęte punkty za styl. Zadbaj więc o to, by wybrane przez ciebie cechy zahaczały o wszystkie aspekty formy tj. kompozycja, kolorystyka, światłocień (w tym rola światła w rzeźbie i architekturze), ekspresja a często także faktura. Możesz na niektórych kategoriach skupić się bardziej, ale warto chociaż krótko nawiązać do każdej z nich. Ponadto staraj się nie mieszać cech. Przeskakiwanie od kompozycji do światłocienia po to by w kolejnym zdaniu powrócić znowu do kompozycji to nienajlepszy pomysł, a w dodatku może poskutkować utratą punktów.

 

3. Analiza ikonograficzna

Na tym etapie analizy dzieła przeistaczamy się z super-bohatera w detektywa i staramy się rozszyfrować wszystko, co artysta w nim zakodował. Przede wszystkim należy rozpoznać występujące postaci i motywy, by zidentyfikować temat i wskazać źródło ikonograficzne dzieła. Czasami te rzeczy są dosyć oczywiste i bez problemu możemy zidentyfikować np. scenę Sądu Ostatecznego oraz podać Biblię, a konkretnie Nowy Testament, jako jej źródło. Jednak znacznie mniej osób będzie w stanie „z marszu” wskazać w jakim typie ikonograficznym przedstawiono umieszczonego w centrum Chrystusa, kim są postaci kobiece i męskie po Jego prawej i lewej stronie, który archanioł jest przedstawiony u Jego stóp, jaką rolę w tym przedstawieniu pełni ta postać itd. To wszystko rozpoznajemy m.in. po atrybutach i symbolach, które także trzeba rozszyfrować na tym etapie analizy.

.

4. Analiza treści – interpretacja dzieła

Ostatni etap to analiza treści, która w połączeniu ze wszystkimi poprzednimi prowadzi wprost do interpretacji dzieła. Tutaj niezbędna jest znajomość kontekstu lub kontekstów, w jakich dzieło powstało. Analizując treść trzeba zadać sobie pytanie o to, co dana konfiguracja form, motywów i postaci oznacza, czyli dlaczego artysta przedstawił ten temat w taki a nie inny sposób. I jak ma się to do jego epoki oraz stylu w jakim tworzył. Patrząc na dzieło w szerszej perspektywie, zauważając to, co w nim nowatorskie lub odczytując starsze wzorce i tropy, do których sięga, docieramy do jego sedna.

W analizie treści możemy zasugerować się nie tylko wiedzą o epoce czy twórcy, ale też zdać się na własne oko. To część, w której dostrzeżenie pewnych związków i umieszczenie dzieła w kontekście jednej lub więcej tradycji artystycznych będzie mile widziane (zwłaszcza na Olimpiadzie Artystycznej, ale na maturze również). Pamiętaj jednak, że w interpretacji nie można sobie pozwolić na fantazjowanie i oderwanie od faktów. Twoje spostrzeżenia powinny nadal się ich trzymać.

***

Jeśli chcesz nauczyć się poprawnie i łatwo analizować dzieła sztuki chętnie ci w tym pomogę. Między innymi z myślą, o tym powstał mój maturalny kurs wideo „Historia sztuki w pigułce”, gdzie wszystkie dzieła, których znajomość jest niezbędna do matury, nie tylko zostały przedstawione w kontekście reprezentowanych przez nie epok i stylów, ale przede wszystkim dogłębnie przeanalizowane pod kątem ikonografii, formy, a także wzajemnych odniesień formalnych i treściowych oraz ich wpływu na rozwój historii sztuki. Na tej samej zasadzie, tylko w formie prezentacji do samodzielnej pracy, stworzyłam Vademecum „Matura z historii sztuki”. Jedne i drugie materiały zawierają po kilkaset analiz, dzięki którym nauczysz się, na co zwracać uwagę, gdy stajesz przed zadaniem wykonania takiej analizy samodzielnie.

Kurs "Historia sztuki w pigułce"

.